Z problemem dialogu i współpracy z osobami wierzącymi wiąże się kwestia stosunku ateistów do różnych „frakcji" czy „stronnictw" funkcjonujących we współczesnym Kościele. Wydawałoby się, że najłatwiejszymi czy najbliższymi partnerami do rozmów i współpracy będą dla ateistów przedstawiciele katolicyzmu liberalnego albo postępowego, dążący do rozluźnienia doktryny oraz do szeroko pojętej modernizacji Kościoła. Sprawa jednak nie jest taka prosta. Na podstawie własnych doświadczeń stwierdzam, że o wiele większy szacunek i zaufanie wzbudzają we mnie przedstawiciele skrajnie nawet tradycjonalistycznych nurtów katolicyzmu, np. członkowie i sympatycy Bractwa Kapłańskiego Św. Piusa X. Są oni zwykle o wiele bardziej jednoznaczni i uczciwi w swoich poglądach, a przede wszystkim zdecydowanie lepiej niż katolicy liberalni znają historię i doktrynę Kościoła. Dlatego też dyskusja z nimi jest o wiele bardziej rzeczowa i konkluzywna, niż dyskusja z różnej maści „reformatorami" czy „nowinkarzami". Problem tylko w tym, że gdyby owi tradycjonaliści - otwarcie i zdecydowanie odrzucający zasady wolności sumienia, pluralizmu światopoglądowego i państwa laickiego — zdominowali Kościół i społeczeństwo polskie, wówczas dla nas, ateistów nastałyby naprawdę ciężkie czasy.

Największym jednak problemem, z którym muszą się uporać (czy raczej pogodzić) ateiści (i to nie tylko w Polsce), jest paradoksalność ateizmu jako postawy egzystencjalnej. Ateizm z istoty swej jest reaktywnym ruchem myśli czy całego jestestwa człowieka i może istnieć tylko jako opozycja wobec teistycznej tradycji religijnej i filozoficznej. Warunkiem możliwości czy też „podstawą" istnienia ateizmu jest to, co sam ateizm podważa, kwestionuje, odrzuca, a więc teistyczna religia i filozofia. Gdyby nie było teistycznych religii czy filozofii, wówczas nie byłoby też i ateizmu. Na taki z istoty reaktywny charakter ateizmu wskazuje zresztą sama etymologia tego słowa: przedrostek "a-" w wyrazach złożonych pochodzenia greckiego oznacza, jak wiadomo, zaprzeczenie lub brak czegoś, zaś greckie słowo "theos" znaczy tyle, co „bóg".

Wynika stąd, że ateiści do swego istnienia potrzebują wierzących teistów. Całkowicie zlaicyzowana kultura nie znałaby wiary w Boga, ale nie znałaby też ateizmu jako żywej opcji egzystencjalnej. Można by wręcz zaryzykować twierdzenie, że ateizm jest swoistą "religijnością ŕ rebous". Nawiązując do znanych słów psalmisty (Ps 14, 1), Gerardus van der Leeuw w swojej Fenomenologii religii pisze: „Dopóki jakaś religia jest żywa, ma wśród swoich wyznawców głupców, którzy mówią w sercu swoim: 'nie ma Boga'. A pobożność tych głupców będzie wcale nie najgorsza" ^{[ 5 ]}. Nawiasem mówiąc, czy pasja, z jaką niektórzy ateiści krytykują Boga i religię nie przypomina czasami religijnego fanatyzmu? Na pocieszenie dodać tylko można, że i wierzący potrzebują ateistów, choć potrzeba ta nie jest może aż tak wyraźna. Jak pisze van der Leeuw, „ateizm, tzn. najgłębsze zwątpienie, wnosi do religii skrajne napięcie i chroni ją przed skostnieniem". ^{[ 6 ]}

Podsumowując powyższe uwagi, mogę się tu przed Państwem zadeklarować jako katolicki ateista. Nie wierzę w Boga, ale Bóg, w którego nie wierzę, to przede wszystkim Bóg religii chrześcijańskiej, Bóg katolicyzmu. Co więcej, uznaję chrześcijaństwo czy katolicyzm za cenną tradycję kulturową, która w dużej mierze określa moją tożsamość, choć moim zdaniem w tradycji tej nie ma nic nadprzyrodzonego. Jest ona, jak powiedziałby Nietzsche, „ludzka, arcyludzka". I dlatego również my, ateiści, możemy czerpać z tej tradycji, korzystać z niej, rozwijać ją i zmieniać. ^{[ 7 ]}

Jest to nieco skrócona wersja wystąpienia wygłoszonego na I Ogólnopolskim Zjeździe Racjonalistów i Wolnomyślicieli zorganizowanym pod patronatem Polskiego Stowarzyszenia Racjonalistów w dn. 6-8 października 2006 r. w Radzikowie pod Warszawą.

Spis wykładów:

1. Kaz Dziamka: Świecki humanizm w programie szkolnym
2. Andrzej Dominiczak: Humanizm wobec świata i wobec siebie samego — kwestie sporne i nieporozumienia
3. Bogdan Miś: Wolność prasy, mediów i słowa w aktualnej Polsce
4. Lech M. Nijakowski: Wolność nauki i sztuki a kultura świecka
5. Andrzej Nowicki: Racjonalizm czyli ruch kulturalny dążący do przemiany współczesnego polskiego Ciemnogrodu w Światłogród
6. Maria Szyszkowska: Ucieczka od wolności. Czy ludzie potrzebują wolności?
7. Jerzy Drewnowski: Zniewolniczenie. Rozważania nad niesamodzielnością wiary
8. Barbara Stanosz: Filozoficzne podstawy ateizmu (nie wygłoszony)
9. Stanisław Obirek: Agnostycyzm religijny
10. Tadeusz Cegielski: Czy światła wolnomularstwa są nadal widoczne? Sztuka Królewska dziś
11. Łukasz Nysler: Jak być ateistą we współczesnej Polsce?
12. Paweł Borecki: Status prawny osoby bezwyznaniowej w Polsce

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Status prawny osób bezwyznaniowych w Polsce Pozytywny ateizm

Comment on this article..   See comments (5)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word