Po objęciu steru rządów w państwie przystąpił do krwawej rozprawy ze zwolennikami Mieszka II. Nie jest wykluczone, że ofiarami represji stali się też niektórzy duchowni, co mogło pobudzić tlące się w kraju nastroje antykościelne. Wieści o represjach wobec tej grupy mogły zostać odebrane jako kres książęcej opieki nad kapłanami nowej religii. Ludność na prowincji, biorąc w swym mniemaniu przykład z księcia, na własną rękę przystąpiła do rozprawy z lokalnym duchowieństwem. Chaos pogłębiał się. Zbyszko Górczak przypuszcza, że wystąpieniom antykościelnym zaczął towarzyszyć opór szerokich warstw społeczeństwa wobec danin i świadczeń ściąganych przez państwo. Zamieszki obejmowały głównie Wielkopolskę, miejsce gdzie aparat władzy i organizacja kościelna były rozwinięte najlepiej, a więc najbardziej dokuczliwe dla ludności. ^{[ 92 ]} Sytuacja jednak nie została opanowana, a sam książę zginął w niewyjaśnionych okolicznościach po niespełna roku rządów.

Stosunkowo późne źródło i dość niedokładne w ten sposób przedstawia jego panowanie po wygnaniu brata i późniejszą śmierć: „Gdy umarł w roku pańskim 1033, nastąpił po nim pierworodny syn jego Bolesław. Skoro ten został ukoronowany na króla, wyrządzał swojej matce wiele zniewag. Matka jego pochodząca ze znakomitego rodu, nie mogąc znieść jego niegodziwości, zabrawszy maleńkiego syna swego Kazimierza wróciła do ziemi ojczystej do Saksonii, do Brunszwiku, i umieściwszy tam syna dla nauki miała wstąpić do jakiegoś klasztoru zakonnic. Bolesław zaś z powodu srogości i potworności występków, których się dopuszczał, źle zakończył życie i choć odznaczony koroną królewską, nie wchodzi w poczet królów i książąt Polski". ^{[ 93 ]}

Fragment ten stanowił obiekt dużego zainteresowania historyków. Zastanawiano się, kim był ów Bolesław, domniemany pierworodny syn Mieszka II. Zagadkowość tej postaci wynika z tego, że w żadnym innym istniejącym źródle nie ma o niej mowy. Większość szczegółów jej dotyczących i wydarzeń związanych z nią pasuje jak najbardziej do Bezpryma. Autor kroniki pochodzącej z XIV wieku popełnił błąd. Według Stanisława Kętrzyńskiego powstał on w ten sposób, że kompilator posiadał jakąś starożytną notatkę, w której była mowa o tych wydarzeniach. Zamiana Bezpryma w Bolesława przebiegła natomiast w ten sposób, że prawdopodobnie w tekście imię było oznaczone samą literą B. Autor zinterpretował ją jako Bolesław gdyż imię to było bardzo popularne w dynastii. Z tej pomyłki wynikły kolejne, rzekoma koronacja, uczynienie go synem Mieszka, zamiast jego bratem. ^{[ 94 ]}

Bezprym po objęciu władzy wysłał insygnia królewskie cesarzowi Konradowi II i zrobił to za pośrednictwem swojej macochy, Rychezy, która, tak jak pisze o tym kronikarz, wyjechała z Polski do swojej ojczyzny. ^{[ 95 ]} Był to czyn, który w swej istocie jest bardzo wymowny. Nie wiemy nic na temat okoliczności i uwarunkowań tej decyzji. Możemy domyślać się, że miało to ścisły związek z układem między Konradem II a Bezprymem wspomnianym u Wipona. Wsparcie cesarza i Jarosława Mądrego dla jego dążeń musiało mieć przecież jakąś cenę. Na rolę Bezpryma, jako narzędzie polityki cesarskiej wskazywał już Stanisław Zakrzewski. ^{[ 96 ]} Możemy więc domniemywać, że takich korzyści spodziewał się Konrad II. Zbyszko Górczak upatrywał w tym czynie zabieg ze strony Bezpryma mający zapewnić mu uznanie jego pozycji za granicą. ^{[ 97 ]} Może był to też owoc nienawiści, jaką żywił do swojego nieżyjącego ojca i dzieła, które stworzył?

Konsekwencje dla młodej monarchii były katastrofalne. Za jednym zamachem cały dorobek życia Bolesława Chrobrego został przekreślony. Idea jedności państwa uosabianego przez koronę królewską została pogrzebana. Ponownie uznano zasadę równości politycznej poszczególnych członków panującej w państwie dynastii. ^{[ 98 ]} Gdy Mieszko wrócił do kraju po śmierci Bezpryma nie odzyskał już utraconej korony.

Na panowanie i zgon księcia rzuca też światło fragment cytowanego już Wipona: „Otto sprowadzony do ojczyzny i ustanowiony księciem przez cesarza, zachowując się po jakimś czasie niezbyt ostrożnie został skrycie zabity przez kogoś ze swojego otoczenia". ^{[ 99 ]} Powtarza się tu ten sam fakt, co w Kronice Wielkopolskiej, Bezprym ginie w wyniku swojego postępowania, raz z powodu swojej srogości itp., drugi raz w wyniku nieostrożnego zachowania. Bardzo ciekawe, co miał na myśli Wipon pisząc te słowa. Tak zakończyło się krótkotrwałe panowanie księcia, który przez tak niewielki okres czasu potrafił roztrwonić osiągnięcia swoich poprzedników. Po jego śmierci Mieszko II wrócił do Polski, ale z jasnych przyczyn nie mógł odegrać takiej roli, co poprzednio. Po odesłaniu koron przez Bezpryma on z kolei został zmuszony do zrzeczenia się korony na zjeździe w Merseburgu w 1032 roku. Państwo zostało podzielone na trzy części. Prawdopodobnie Mieszkowi przypadła Małopolska i Mazowsze, na Śląsku panował Otton, trzecią część, czyli Wielkopolskę otrzymał Thiedryk, syn jednego z Piastowiczów wymienionych w Dagome iudex. ^{[ 100 ]}

Zwycięstwo Bezpryma oznaczało pogrzebanie idei jedności państwa uosabianej przez koronę królewską i ponowne nawiązanie do zasady równości politycznej poszczególnych członków panującej w państwie dynastii. Następnym jego skutkiem było zrzeczenie się suwerenności państwowej w stosunku do Niemiec. ^{[ 101 ]}

Niemożliwe jest do rozstrzygnięcia, która z wersji życiorysu Bezpryma jest właściwa, o żadnej z nich nie da się powiedzieć, że tak właśnie było. Milczenie źródeł stanowi tu przeszkodę nie do przebycia. Jedyne wydarzenia nie budzące wątpliwości to jego narodziny i rola jaką odegrał w wypadkach lat 1031-1032. To co działo się z nim w międzyczasie będzie jeszcze długo obiektem polemiki wśród historyków. Usunięty przez ojca, skazany na polityczny niebyt, sięgnął po najwyższą władzę dzięki obcej pomocy. Jego sukces był krótkotrwały, widać przez to przywiązanie społeczeństwa do władzy pokonanych poprzedników. Panowanie będące niewielkim epizodem w dziejach państwa polskiego przyniosło ze sobą ogromne szkody dla kraju, stąd jednogłośnie negatywna może być ocena jego postaci. Czy stało się to w imię niepohamowanych ambicji odtrąconego i pokrzywdzonego syna, czy był on tylko wygodnym narzędziem w rękach sąsiadów? Odpowiedź na to pytanie wydaje się niemożliwa, choć skłaniam się ku możliwości, że ze względu na swoje stanowisko wobec rządów w Polsce i teoretyczne prawo do dziedziczenia władzy, został wykorzystany przez władców ościennych dla osiągnięcia swoich politycznych celów. Fakt, że po jego rychłej śmierci powrócił do władzy Mieszko wydaje się wymowny. Społeczeństwo nie było przychylnie nastawione do Bezpryma, terror jaki rozpętał po objęciu steru rządów przyczynił się do jego upadku. Konrad II i Jarosław Mądry osiągnęli swoje cele, odzyskali utracone ziemie, a niepokorny sąsiad zmalał do rangi, z którą były w stanie pogodzić się niemieckie elity władzy.

*

Bibliografia

Źródła:

1. Kronika Wielkopolska, Warszawa 1965.
2. Kronika Thietmara, Kraków 2002.
3. Powieść minionych lat, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968.
4. Wipon, Chwalebne czyny Konrada II, Kraków 2005.
5. Z Damianiego żywotu świętego Romualda, [w:] MPH, t. I, Warszawa 1960.

Opracowania:

1. Barański M.K., Dynastia Piastów w Polsce, Warszawa 2005.
2. Borawska D., Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach trzydziestych XI wieku, Warszawa 1964.
3. Dunin-Wąsowicz T., Koń cenniejszy od złota. [w:] Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, t. 36, 1992.
4. Grudziński T., Kryzys polskiej monarchii wczesnopiastowskiej w świetle ostatnich badań, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, zeszyt 2, Toruń 1966.
5. Grudziński T., Zagadnienie podziałów dynastycznych w Polsce do schyłku XI w., [w:] Kwartalnik Historyczny, t. 78 z. 1.
6. Górczak Z., Bunt Bezpryma jako początek tzw. reakcji pogańskiej w Polsce. Na marginesie koncepcji Gerarda Labudy, [w:] Nihil superfluum esse. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyżniakowej. Poznań 2002.
7. Gyorffy G., Święty Stefan król Węgier, Warszawa 2003.
8. Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Poznań 2004.
9. Kętrzyński S., Polska X-XI wieku, Warszawa 1961.
10. Lang H. J., The Fall of the Monarchy of Mieszko II Lambert, [w:] Speculum, vol 49, 1974.
11. Labuda G., Mieszko II król Polski (1025-1034). Czasy przełomu w dziejach państwa polskiego, Kraków 1992.
12. Labuda G., Studia nad początkami państwa polskiego, t. I-II, Poznań 1987-1988.
13. Labuda G., Uwiezienie polskich insygniów koronacyjnych do Niemiec w 1031 r., [w:] Kultura średniowieczna i staropolska — Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi..., Warszawa 1991.
14. Lewicki A., Mieszko II, [w:] Rozprawy Akademii Umiejętności, Wydział Historyczno-Filozoficzny, t. 5, Kraków 1976.
15. Łowmiański H., Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu, [w:] Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia. t. I, Poznań 2002.
16. Syty S., Mieszko II czy Bezprym mnichem u św. Romualda? [w:] Nihil superfluum esse. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyżniakowej. Poznań 2002.
17. Wojciechowski Z., W sprawie rewolucji pogańskiej w Polsce w r 1037, [w:] Z. W. Studia Historyczne, Warszawa, 1955.
18. Zakrzewski S., Bolesław Chrobry Wielki, Kraków 2000.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Słowiańskie wystąpienia antykościelne Bękart Oświecenia

Comment on this article..   See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word