Posłużono się ponadto metodą komparatystyczną. Jako przykład dobrej regulacji stosunków wyznaniowych w ustawie zasadniczej, nawiązującej do tradycji historycznych, podano konstytucję NRD z 1949 r. Odwołując się do konstytucji marcowej biskupi zwracali uwagę na lakoniczność przepisów wyznaniowych projektu. Stawiali zarzut, że jej autorzy [...] odwrócili się zupełnie od religijnej rzeczywistości polskiej i całkowicie zerwali z wiekową tradycją polskiego Narodu. Wypowiadając się w imieniu społeczeństwa Episkopat podnosił, że pojęcie oddzielenia Kościoła od państwa jest niepopularne i rodzi podejrzenia o intencję walki z Kościołem. Gdyby jednak krytykowana zasada została utrzymana domagano się szczegółowych gwarancji w Konstytucji praw Kościoła i katolików. Postulowano przyznanie Kościołowi oraz jego instytucjom osobowości publicznoprawnej, zagwarantowania swobody wykonywania funkcji religijnych, działalności duszpasterskiej i katechetycznej oraz kultu (także publicznego). Oczekiwano uznania praw Kościoła w dziedzinie edukacji, tzn. prawa do prowadzenia seminariów duchownych, własnych szkół oraz nauczania religii w szkołach, oraz do prowadzenia duszpasterstwa w tzw. zakładach zamkniętych. Osobne miejsce w analizowanym wystąpieniu zajmowały postulaty respektowania wolności prowadzenia przez obywateli życia zakonnego oraz praw majątkowych Kościoła i jego instytucji.

Odrębne miejsce w wystąpieniu hierarchów katolickich zajmowała kwestia zagwarantowania w Konstytucji praw człowieka i obywatela. Biskupi wskazywali na konieczność kompleksowego uwzględnienia w naczelnych rozdziałach ustawy zasadniczej minimalnego katalogu praw. Nie ograniczał się on jedynie do uprawnień w sferze religijnej ale obejmował prawa różnorakie, poczynając od prawa do wolności fizycznej, umysłowej i moralnej, poprzez m.in. prawo do pracy i wolnego jej wyboru, prawo do wyboru stanu (zawodu), czy prawo do sprawiedliwej zapłaty za pracę, a kończąc na prawie do wolnego zrzeszania się.

Zwraca uwagę ogólna wymowa wystąpienia biskupów z 1952 r. odmienna w porównaniu z postulatami z 1947 r. Wskazuje ona rzeczywistą wolę podjęcia dialogu z ówczesnymi władzami i poszukiwania kompromisu w sprawach ustrojowych. Dokument z 1947 r. odznaczał się natomiast pewnym podejściem mentorskim. O ile wówczas hierarchowie odwoływali się w znacznej do mierze do argumentacji teologicznej, apriorycznie odrzucanej przez obóz rządzący, to pięć lat później zastosowali argumenty socjologiczne, historyczne a nawet odwołali się do stanowiska samego J. Stalina. W 1947 r. lansowano otwarcie konfesyjną wizję ustroju państwa, służebnego wobec religii i Kościoła, za czym kryła się wizja Kościoła triumfującego. Natomiast w 1952 r. Episkopat dążył przede wszystkim do zabezpieczenia zasadniczych praw Kościoła, ludzi wierzących i samych obywateli jako takich w realiach totalitarnego państwa. Postulaty Biskupów nie zostały jednak uwzględnione w pracach ustrojodawczych, cenzura nie pozwoliła nawet na ich opublikowanie.

Ogólnonarodowa debata konstytucyjna w ograniczonym stopniu ale wpłynęła jednak na ostateczne brzmienie ustawy zasadniczej. W jej następstwie rekomendowano do przyjęcia 28 poprawek. ^{[ 67 ]}

Prace Komisji Konstytucyjnej ostatecznie zakończyły się w kwietniu 1952 r. W dniu 30 kwietnia 1952 r. Przewodniczący Komisji przekazał marszałkowi Sejmu Ustawodawczego ostateczny tekst projektu Konstytucji. ^{[ 68 ]} Po drobnych poprawkach formalnych stał się on przedmiotem obrad 107 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego w dniach 18 — 22 lipca 1952 r. ^{[ 69 ]}

Na posiedzeniu 18 lipca Przewodniczący KKSU Bolesław Bierut przedstawił obszerny referat, natomiast 19 i 20 lipca miała miejsce dyskusja plenarna nad projektem. Głos zabrało wówczas 27 posłów. ^{[ 70 ]} 22 lipca wygłoszono oficjalne deklaracje klubów poselskich. Były one utrzymane w duchu aprobaty dla projektu. Konstytucja PRL została uchwalona wczesnym rankiem 22 lipca 1952 r. ^{[ 71 ]} Tego samego dnia Sejm uchwalił także ustawę konstytucyjną — Przepisy wprowadzające Konstytucję PRL. ^{[ 72 ]}

Konstytucja PRL została uchwalona stosunkowo późno — 8 lat od przejęcia władzy w Polsce przez ekipę komunistyczną. Można to tłumaczyć trudnościami nowego reżimu w procesie podporządkowania sobie państwa, a następnie społeczeństwa. W Polsce Ludowej wasalizacja społeczeństwa nigdy w pełni nie powiodła się władzy. Utrzymało się niezależne ekonomicznie chłopstwo, nie zdołano także całkowicie podporządkować państwu Kościoła instytucjonalnego. Nie sprzyjały również uchwaleniu konstytucji zasadnicze, mające znamiona rewolucyjnych, przemiany gospodarcze, społeczne, polityczne a nawet terytorialne, które dokonywały się w Polsce w drugiej połowie lat czterdziestych minionego stulecia. ^{[ 73 ]}

Przebieg prac nad przygotowaniem i uchwaleniem Konstytucji PRL dowodził braku pełnej suwerenności państwowej powojennej Polski. W warunkach likwidacji wolnej prasy, eliminacji ugrupowań opozycyjnych oraz narastającego, szczególnie od roku 1949 r., totalitarnego charakteru państwa, społeczeństwo pozbawiono rzeczywistego wpływu na treść ustawy zasadniczej. To zapewne jedna z przyczyn ograniczonego utożsamiania się obywateli z Konstytucją w okresie powojennym. Akt ten został w swoisty sposób narodowi nadany przez wąskie gremia kierownicze PZPR pod nadzorem J. Stalina. Odbyło się to przy formalnym zachowaniu ówczesnej, wcale demokratycznej procedury prawodawczej oraz nawiązywaniu do pewnych tradycji przedwojennych w zakresie ustrojodawstwa. Paradoksalnie: jak stwierdził A. Gwiżdż, tekst Konstytucji PRL 1952 r. również odpowiadał w wielu punktach standardom ówczesnego demokratyzmu. ^{[ 74 ]}

Rzeczywistość społeczno-polityczna była jednak całkiem odmienna. Tym samym Konstytucja z 1952 r. miała przez dziesięciolecia charakter fikcyjnej ustawy zasadniczej. ^{[ 75 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Konstytucja z 1952 Zasada rozdziału kościoła od państwa w polskim prawie i praktyce politycznej

Comment on this article..   See comments (1)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Number of texts in service: 47  Show other texts of this author  Newest author's article: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego