Art. 27 Konkordatu, w zakresie w jakim przewiduje regulowanie nowych lub spraw wymagających nowych lub dodatkowych rozwiązań w drodze uzgodnień między Rządem RP a Konferencją Episkopatu Polski upoważnioną do tego przez Stolicę Apostolską, jest sprzeczny z art. 25 ust. 4 Konstytucji stanowiącym, że stosunki między Rzecząpospolitą Polską i Kościołem katolickim określają: umowa międzynarodowa oraz ustawy. Art. 25 ust. 4 ustawy zasadniczej ustanawia normę szczególną określającą formę i tryb regulacji sytuacji prawnej tylko Kościoła katolickiego. Ma to nastąpić w postaci umowy międzynarodowej ze Stolicą Apostolską (konkordat) oraz ustaw, będących podstawowymi źródłami prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. Ustrojodawca wskazał, że stroną bilateralnej formy określenia stosunków między państwem a Kościołem katolickim ma być jedynie naczelny kierowniczy organ tego związku wyznaniowego, posiadający osobowość prawnomiędzynarodową. Norma wyrażona w analizowanym przepisie ustawy zasadniczej ma charakter ius cogens. Nie przewiduje ona zawierania przez państwo umów z Konferencją Episkopatu Polski upoważnioną przez Stolicę Apostolską, o czym stanowi m.in. art. 27 Konkordatu.

Ponadto tryb ratyfikacji Konkordatu z 28 lipca 1993 r. był niezgodny z art. 90 ust. 2 i ust. 3 Konstytucji. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację traktatu winna zostać uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na ratyfikację może być także uchwalone w referendum ogólnokrajowym, zgodnie z art. 125 Konstytucji. Konkordat z 28 lipca 1993 r. nosi bowiem cechy umowy międzynarodowej, na podstawie której Rzeczpospolita Polska przekazała organizacji międzynarodowej (względnie organowi międzynarodowemu) kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

Na konieczność zastosowania art. 90 ust. 2 albo ust. 3 Konstytucji wskazuje art. 22 ust. 2 Konkordatu. Przewiduje on, iż przyjmując za punkt wyjścia w sprawach finansowych instytucji i dóbr kościelnych oraz duchowieństwa obowiązujące ustawodawstwo polskie Układające się Strony stworzą specjalną komisję, która zajmie się stosownymi zmianami. Nowa regulacja uwzględni potrzeby Kościoła biorąc pod uwagę jego misję oraz dotychczasową praktykę życia kościelnego w Polsce. Komisja, o której mowa w tym przepisie traktatu powinna się składać z przedstawicieli Układających się Stron, czyli z reprezentantów Stolicy Apostolskiej oraz Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to zatem organ międzynarodowy, któremu na mocy art. 22 ust. 2 Konkordatu przyznano pewne kompetencje w procesie prawodawczym kosztem uprawnień organów państwowych RP. Sens tego przepisu jest taki, jak zauważył Ryszard M. Małajny, że w sprawach finansowych Kościoła katolickiego parlament polski utracił prawo samodzielnego ich regulowania. ^{[ 21 ]} Jakkolwiek art. 22 nie dokonuje bezpośrednio przekazania tych uprawnień Kościołowi katolickiemu, to jednak zapewnia mu prawo współdecydowania w tej dziedzinie za pośrednictwem organu międzynarodowego — komisji złożonej z przedstawicieli Układających się Stron. W tym przypadku państwo w istocie rzeczy dzieli się swoimi kompetencjami z organizacją międzynarodową. ^{[ 22 ]}

Ponadto na mocy art. 10 Konkordatu Polska przekazała pewne kompetencje organów państwowych Kościołowi katolickiemu — organizacji międzynarodowej ^{[ 23 ]} — reprezentowanemu przez Stolicę Apostolską. Przepis ten stanowi, że od chwili zawarcia małżeństwo kanoniczne wywiera takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim, jeżeli między nupturientami nie ma przeszkód wynikających z prawa polskiego, złożą oni przy zawarciu małżeństwa zgodne oświadczenie woli dotyczące wywarcia takich skutków i zawarcie małżeństwa zostało wpisane w aktach stanu cywilnego na wniosek przekazany Urzędowi Stanu Cywilnego w terminie pięciu dni od zawarcia małżeństwa. Należy także zwrócić uwagę, że zgodnie z analizowanym przepisem Konkordatu przygotowanie do zawarcia małżeństwa kanonicznego obejmuje pouczenie nupturientów m.in. o przepisach prawa małżeńskiego dotyczących skutków małżeństwa.

Na podstawie analizowanego przepisu Konkordatu duchowni katoliccy pełnią w pewnym zakresie funkcję urzędników stanu cywilnego. Do faktycznego zawarcia małżeństwa dochodzi bowiem w wyniku kościelnej ceremonii ślubnej. Ma ona zatem charakter konstytutywny. Warunkiem poprawności jest obecność uprawnionego duchownego Kościoła katolickiego. Późniejsza rejestracja faktu zawarcia małżeństwa kanonicznego w urzędzie stanu cywilnego ma charakter deklaratoryjny. Poza tym duchowny pełni funkcję urzędnika stanu cywilnego pouczając nupturientów w ramach przygotowania do zawarcia małżeństwa kanonicznego o przepisach prawa polskiego dotyczących skutków małżeństwa.

Praktycznym dowodem na przekazanie kompetencji Urzędów Stanu Cywilnego w sprawach małżeńskich Kościołowi katolickiemu jest ograniczenie aktywności tych instytucji w niektórych rejonach kraju w związku z upowszechnieniem się małżeństw wyznaniowych ze skutkami cywilnymi. ^{[ 24 ]} Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na zawarcie małżeństwa konkordatowego zdecydowało się 56% ogółu par małżeńskich. ^{[ 25 ]}

Biorąc pod uwagę powyższe spostrzeżenia i wnioski należy stwierdzić, że przedstawicielom Kościoła katolickiego oraz parlamentarzystom związanym z tą instytucją nie udało się w toku prac konstytucyjnych w latach 1993-1997 w pełni skorelować nowej ustawy zasadniczej z Konkordatem. Istnieją zatem merytoryczne podstawy do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją niektórych postanowień traktatu ze Stolicą Apostolską oraz trybu jego ratyfikacji.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Konkordat polski z 1993 r. - Altera Pars Konkordat z 1993

Comment on this article..   See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Number of texts in service: 47  Show other texts of this author  Newest author's article: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego