Nie poddaje się jednakże Kotarbiński upojeniu wolnością. Dostrzega również jej niebezpieczeństwa. Nie w tym sensie jednak w jakim pojmowali to egzystencjaliści, i nie wszelkiej wolności to dotyczy, lecz tylko tej, której niepohamowany nadmiar pozwala na szkodliwe jej używanie. Z wolnością bywa przeważnie tak, że albo jest jej za dużo, albo też za mało — zauważa Kotarbiński. Pełna swoboda to także możność niedobrego jej używania; dla niejednego złe użycie wolności jest dopiero rzetelnym dowodem tego, że ją posiadł naprawdę ²⁸. Troskę tę natury etycznej dopełnia obawa prakseologa o to, w jaki sposób pogodzić postulat szerzenia wolności (a wiec i tolerancji) z walką z dążeniami przeciwnymi z naszymi. Czy głosząc nieograniczanie wolności niczyjej trzeba pozwolić na swobodne działanie tym wszystkim, którzy właśnie dążą do tego, aby ograniczyć swobodę innych, a w tym i naszą? Odpowiada na to Kotarbiński, że błędem jest tolerowanie działań skierowanych przeciwko tolerancji. W tym miejscu jeszcze raz powraca problem ograniczania wolności celem zapewnienia wolności. Tak więc, nie tylko wolność, ale i przymus ma swoje zalety. Tadeusz Kotarbiński ukazał wiele takich sytuacji, w których przymus jest nieunikniony. Jest on zdania, że większość podstawowych działań człowieka jest wynikiem przymusu biologicznego, ekonomicznego, społecznego. Człowiek pracuje i w ogóle działa, by zaspokoić swoje wielorakie i coraz liczniejsze potrzeby. Także społeczeństwa, chcąc nakłonić swoich członków do działań na rzecz ogółu, stosowały i stosują różne formy przymusu. Pozytywną wymowę ma jednak fakt, że w toku ewolucji społecznej przymus zmienia swe formy na mniej drastyczne, a być może kiedyś zostanie wyparty i zastąpiony samą świadomością skutków czynów destrukcyjnych. Można tylko zapytać w tym miejscu, czy rzeczywiście da się pogodzić „interesy gołębia i jastrzębia"? Wszak to co dla gołębia jest destrukcyjne dla jastrzębia odwrotnie?

Charakterystyczną cecha wielu rozważań Tadeusza Kotarbińskiego o człowieku są próby odnajdywania cennych wartości w sytuacjach pozornie niekorzystnych. Dlatego też potrafił dostrzec, że w walce z niewolą i przymusem kształtują i krzepną charaktery ludzkie.

Przypisy:

1. T. Kotarbiński, Możność działania (w:) Wybór Pism, t. I, Warszawa 1957, str. 435.

2. M. Schlick, Zagadnienia etyki, Warszawa 1965, s. 112.

3. T. Kotarbiński, Zagadnienia etyki niezależnej, (w:) Medytacje o życiu godziwym, Warszawa 1967, s. 188

4. T. Kotarbiński, Hasło życia zgodnego z naturą, (w:) Medytacje o życiu..., s. 44 — 46

5. T. Kotarbiński, Myślenie jako postać działania, (w:) Hasło dobrej roboty, Warszawa 1968, s. 330

6. T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, Wrocław 1965, s. 25 — 27.

7. T. Kotarbiński, Elementy teorii poznania logiki formalnej i metodologii nauk, Warszawa 1961, s. 331.

8. Ibidem, s. 336

9. Ibidem, s. 337

10. Ibidem

11. T. Kotarbiński, Traktat....s. 53.

12. Ibidem, s. 28.

13. Ibidem.

14. T. Kotarbiński, Hasło życia zgodnego z naturą,… s. 47

15. T. Kotarbiński, Myślenie jako postać działania,...s. 328

16. T. Kotarbiński, O różnych znaczeniach słowa materializm, (w): Wybór pism, t. II, Warszawa 1958, s. 69 — 90.

17. T. Kotarbiński, Szkice praktyczne. O działaniu przymusowym, (w): Wybór pism, t. I, Warszawa 1957, s. 84 — 86.

18. T. Kotarbiński, Szkice praktyczne. Zagadnienie istnienia przyszłości, (w): Wybór pism, t. I, s. 116.

19. Ibidem, s. 119.

20. Ibidem, s. 140.

21 T. Kotarbiński, Szkice praktyczne. O rozszerzaniu sfery czynu, (w:) Wybór pism, t. I, s. 163.

22. T. Kotarbiński, Szkice praktyczne. O pojęciu pozycji, (w): Wybór pism, t. I. s. 45.

23. Por. T. Kotarbiński, Możność działania. Czyn, (w): Wybór pism, t. I, s. 436 — 437.

24. T. Kotarbiński, Kilka słów o walorach nauki, (w): Studia z zakresu filozofii, etyki i nauk społecznych, Warszawa 1970, s. 131.

25. T. Kotarbiński, Idea wolności, (w): Wybór pism, t. I, s. 486.

26. Ibidem.

27. Ibidem, s. 488.

28. Ibidem.

Comment on this article..   See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word