Stanisław Wyspiański, Henryk Pobożny. Jeden z kartonów do witraży królewskich przewidziany dla wawelskiej katedry. 1900-1902. Pastel. 436 x 148 cm. Muzeum Narodowe, Kraków.

Dzieje Legnicy przez znaczną ich część związane były z dynastią Piastów, która tutaj panowała najdłużej w Polsce. Ostatni polski Piast — Jerzy Wilhelm (zm. 1675) — był właśnie księciem legnickim. Po raz pierwszy nazwa Legnica pojawia się w dokumencie Kędzierzawego w 1149 r. w związku z podziałem Śląska po wygnaniu zeń seniora Władysława. Gród legnicki należał pierwotnie do kaplicy św. Benedykta. Od 1146 r. Legnica znajdowała się pod rządami Bolesława Wysokiego, następnie jego potomków — Henryka I Brodatego (1201-1238) i Henryka II Pobożnego (1238-1241, jego przydomek pochodzi nie od jego religijności, lecz od zatargu z wrocławskim biskupem). Po przegranej bitwie z Tatarami i śmierci Henryka II przekreślone zostały plany obu Henryków o scaleniu ziem polskich. Od roku 1249 Legnica, za sprawą Bolesława II Rogatki, jest stolicą księstwa legnickiego. Bolesław II to jedna z najbardziej niedocenianych postaci książęcych naszej historii, prawdopodobnie jest to skutek tego, że "często pozostawał w konfliktach z Kościołem ^{[ 1 ]}.

Od XIV w. księstwo legnickie uznawało zwierzchnictwo czeskie. Nie można jednak mówić o przynależności Legnicy do Czech w tym okresie. Księstwo legnickie faktycznie cieszyło się w dużym stopniu niezależnością (posiadało ius belli i prawo zawierania układów pokojowych), a niektórzy książęta realizowali z różnymi efektami politykę integracji z państwem polskim. Od śmierci Jerzego Wilhelma do wojny siedmioletniej Legnica należała do państwa Habsburgów. Następnie do końca drugiej wojny światowej znajdowała się pod rządami pruskimi. Po 1945 r. Legnica powróciła do Polski.

Henryk I Brodaty i św. Jadwiga ^{[ 2 ]}

Księstwo legnickie do Reformacji (1249-1521)

Bolesław II Rogatka — przegrany antychryst

Jak już wspomniano, książę Bolesław jest przedstawiany z wszelkimi możliwymi wadami, jego rządy to okres upadku i demoralizacji. Czy w istocie tak było? Wydaje się, że było zdecydowanie inaczej, a książę padł ofiarą prokościelnej historiografii. Pamiętamy kto przez większy okres naszych dziejów pisał kroniki? O Bolesławie trudno będzie dowiedzieć się czegoś prawdziwego od kościelnych kronikarzy skoro wiadomo, że był to książę pozostający w stałym konflikcie z Kościołem. Tą prawidłowość skonstatujemy również dalej, przy Bolesławie III, choć nie w takim stopniu jak względem Rogatki. Tym niemniej zobaczmy jak barwnie przedstawia się ta postać na podstawie kronik, przytoczymy fragment Legnicy — zarysu monografii miasta:

"W opisach kronikarzy jest on przedstawiany jako postać dość awanturnicza, jako książę wojujący z braćmi, a bratający się z wrogami, wreszcie często pozostający w konfliktach z Kościołem. Dopuścił się nawet napadu i uwięzienia biskupa wrocławskiego Tomasza, którego uwolnił dopiero na interwencję papieża Aleksandra IV (1254-1261), w dodatku za wysokim okupem w wysokości 2000 grzywien srebra. Tę ogromną sumę zwrócił i odbył nawet marsz pokutny boso ze Złotoryi do Wrocławia w wyniku ostrego potępienia jego czynu przez synod gnieźnieński w 1257 r. W licznych kościołach wygłaszano wówczas kazania krucjatowe przeciw księciu. (jak podaje MNEP PWN 2000: "przegrany spór z biskupem wrocławskim Tomaszem I osłabił pozycję Bolesława wobec Kościoła") Wielokrotnie walczył zbrojnie i więził swoich młodszych braci. Organizował trzykrotnie wyprawy zbrojne na Wrocław, ostatni raz już po sprzedaży ziemi lubuskiej margrabiom brandenburskim w 1250 r. W 1252 r. sprzedał swojemu stolnikowi Radwanowi wyższe sądownictwo w Legnicy w związku z pilną potrzebą większych sum pieniężnych na opłatę obcych rycerzy, przy których pomocy szukał dodatkowych dochodów we własnym księstwie. Był zdolny do czynów wyjątkowo awanturniczych, za jaki można m.in. uznać porwanie w 1253 r. syna kasztelana krośnieńskiego i jego uwolnienie za wysokim okupem. W 1277 r. rozegrał wielką bitwę z oddziałami swojego bratanka Henryka IV, księcia wrocławskiego. W jej wyniku uzyskał nowe nabytki terytorialne: Strzegom, Środę Śląską, Strupinę, Gryfów i Jawor.

W historiografii książę ten jest oceniany dość surowo, jako władca skory do zwady, którego rządy charakteryzowały się licznymi nieszczęściami, podstępami, życiem utracjuszowskim, a pełnym rozkoszy. W związku z osobą księcia kolportowano wśród legniczan następujące powiedzenie: „Boleslaus nomen hoc semper ominosum fuisse Lignitiensibus" („To imię Bolesław oznaczało dla legniczan to, co przynosiło nieszczęście i zagrożenie"). Kiedy w 1275 r. zmarła jego pierwsza żona Jadwiga, księżna Anhaltu, jeszcze w tym samym roku ożenił się z Adelajdą, córką księcia pomorskiego Sambora. Małżeństwo to w rzeczywistości w ogóle nie zaistniało, ponieważ owa Adelajda tuż po ślubie opuściła Rogatkę, udając się do domu rodziców, gdyż książę utrzymywał kobietę-nierządnicę, z którą miał syna o imieniu Jarosław. Dopiero tuż przed śmiercią zaczął postępować jako człowiek bardzo pobożny. M.in. w 1277 r. ufundował klasztor Św. Krzyża. Zmarł 17 stycznia 1278 r. i został pochowany w ufundowanym przez siebie klasztorze dominikanów ^{[ 3 ]}.

Zapytać się teraz należy jakie były okoliczności zatargów z braćmi i Kościołem. Odpowiedź może dać rozdział: „Fatum św. Stanisława czyli rozbicie dzielnicowe". Wypada tu powtórzyć, że Bolesław najpewniej był gorliwym kontynuatorem imperialnej polityki dziada i ojca (jak twierdzi historyk Wojciechowski, Szkice historyczne XI wieku), a byli to "najrozumniejsi i najdzielniejsi książęta polscy XIII wieku" (Wojciechowski), którzy dążyli do przezwyciężenia rozbicia dzielnicowego. W tym jednak czasie Kościół polski i Stolica Apostolska wraz przekupionymi młodszymi piastowiczami zamierzyli coś innego. Mianowicie poddanie lenne ziem polskich pod zwierzchnictwo papieża. Tymi wspólnymi siłami — Kościoła i ...zbuntowanych juniorów — został nasz „Rogatka" pokonany (choć mało prawdopodobne są opisy kronikarskie o jego bosych marszach pokutnych). Poddanie Polski papieżowi doszło do skutku w roku 1254 (uczynili to nieprawi pretendenci do władzy z poduszczenia kleru polskiego). Tylko Bolesław mógł być jednak legalnym dzierżycielem władzy, jednak nie popierał on dążeń Stolicy Apostolskiej (być może stąd „Rogatka"). Świadczy o tym bulla Aleksandra IV z 1257 r. w której papież nie uznał słusznego prawa Bolesława do Wielkopolski (legalny władca nie jest w ogóle wymieniony, świadczy to, że Bolesław nie uznawał nawet prawa papieża do zabierania w tej sprawie głosu). Być może Bolesław nie był tak wielki jak jego poprzednicy, lecz zapewne był ich kontynuatorem, a to nie współgrało z ówczesnym interesem Kościoła. Został więc zniszczony i ukazany jako utracjusz. Tylko tego nauczysz się o nim w szkole. Sądzę jednak, że jego postać powinna doczekać się rzetelnego badania i weryfikacji.

*

1284 — przy kościele św. Jana powstało bractwo Trójcy Przenajświętszej

Bolesław III — Rogatka nr 2

Kolejną wartą wzmianki postacią książęcą jest Bolesław III. Objął panowanie nad księstwem legnickim po regencji biskupa wrocławskiego Henryka z Wierzbna na początku XIV wieku. Panował do 1352 roku, a więc bardzo długo. W latach 1311-1313 doszło do podziału księstwa — Legnica, stanowiła odtąd część księstwa legnicko-brzeskiego. W okresie starań o Śląsk Łokietka Bolesław III sprzyjał jego działaniom, jednak później okoliczności spowodowały, że uznał się lennikiem władcy czeskiego. I o nim mówi się, że był "utracjuszem i żył bardzo lekkomyślnie", że często nękał najazdami innych (spokojnych niewątpliwie) książąt. Wiadomo również, że on, podobnie jak Rogatka, uwięził duchownego. Było to w roku 1326, kiedy Bolesław najechał na Wrocław i uprowadził wrocławskiego rajcę oraz prałata kapituły kolegiaty św. Egidiusza. Obu panów uwięził w Jelczu i uwolnił ...po otrzymaniu okupu pieniężnego. Innym razem na jego rozkaz uprowadzono wprost z kościoła św. Elżbiety innego rajcę wrocławskiego — Mikołaja Mölensdorfa. "Zmarł dość groteskowo, z przejedzenia w święta Wielkiej Nocy, 23 kwietnia 1352 r. w wieku 66 lat, w stanie ciążącej na nim klątwy z powodu zatargu z biskupem wrocławskim Nankerem (biskup ten wypędzony został przez swych wiernych — patrz „Kościół we Wrocławiu", lata 1328 i 1339). Został pochowany w klasztorze lubiąskim, który otrzymał od księcia wiele nadań" ^{[ 4 ]}.

Osiedle elit na Wyspie Tumskiej

Wzbogacony kościół Grobu Świętego na Wyspie Tumskiej (dziś znajduje się tam poczta, na północ od Zamku) stał się w XIV w. centrum osiedla kanonickiego (coś o charakterze dzisiejszych osiedli elit, polityków), które liczyło kilkanaście budynków, prawdopodobnie łaźnię i karczmę. Do kanoników oprócz tego należała fosa wokół wyspy i wyłączne prawo połowu w niej ryb. Osiedle jako jurydyka (czyli obszar wewnątrz miasta niezależny od jego władz) funkcjonowało do początków XV wieku.

"Wojna biskupia" z Czechami 1381-1382

Miała miejsce w okresie świetności księstwa legnickiego pod panowaniem Ludwika I i Ruprechta. Był to zatarg o obsadę diecezji wrocławskiej. Henryk, młodszy brat Ruprechta otrzymał posadę biskupią we Wrocławiu, drugi jego brat — Wacław objął kierownictwo nad wrocławską diecezją (wbrew królowi czeskiemu). Kiedy Ruprecht, książę legnicki, jako prezent na Gwiazdkę posłał bratu-biskupowi we Wrocławiu beczkę świdnickiego piwa — ...została ona skonfiskowana, gdy tylko znalazła się w granicach wrocławskiego Weichbildu, a furman który robił za św. Mikołaja poszedł do więzienia. Jako uzasadnienie tego kroku celnicy stwierdzili, że ...na wyspie katedralnej monopol na warzenie i wyszynk piwa posiada browar z Wrocławia, więc piwo świdnickie, mimo, że jest prezentem, naruszyło niewątpliwie ten monopol. Piwo świdnickie musiało być przednie, skoro biskup zeźlił się na miasto Wrocław i cisnął w nie klątwą. Rozkazał też pozamykać wszystkie kościoły. Na takie dictum król czeski musiał ustąpić i koniec końców zatwierdził prawa Ruprechta II (książę legnicki) i Wacława II (książę biskup wrocławski, współrządca księstwa legnickiego). Wacław okazał się być dobrym biskupem, warto wspomnieć o tym, że ogłosił on nowe prawo kościelne na Śląsku, w którym niektóre rozwiązania były bardzo postępowe, w tym m.in. communio bonorum inter coniugens - prawo wspólnoty majątku między małżonkami. Po śmierci Ruprechta samodzielnie władał księstwem legnickim i biskupstwem wrocławskim, co stawiało go wysoko wśród innych książąt śląskich i króla czeskiego. Niestety nie pozostawił potomka. Władzę w księstwie legnickim cedował na Ludwika II - kolejną barwną postać naszej historii.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Kościół w PRLu Kościół we Wrocławiu

See comments (1)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Mariusz Agnosiewicz Redaktor naczelny Racjonalisty, założyciel PSR, prezes Fundacji Wolnej Myśli. Autor książek Kościół a faszyzm (2009), Heretyckie dziedzictwo Europy (2011), trylogii Kryminalne dzieje papiestwa: Tom I (2011), Tom II (2012), Zapomniane dzieje Polski (2014).  Private site  Number of texts in service: 952  Show other texts of this author  Number of translations: 5  Show translations of this author  Newest author's article: Oceanix. Koreańczycy chcą zbudować pierwsze pływające miasto