|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Catholicism » History of Church » Church in Poland
Kościół w Legnicy [1] Author of this text: Mariusz Agnosiewicz
Stanisław Wyspiański, Henryk Pobożny. Jeden z kartonów do witraży królewskich
przewidziany dla wawelskiej katedry. 1900-1902. Pastel. 436 x 148 cm.
Muzeum Narodowe, Kraków. |
Dzieje Legnicy przez znaczną ich część związane były z dynastią Piastów, która tutaj panowała najdłużej w Polsce. Ostatni polski
Piast — Jerzy Wilhelm (zm. 1675) — był właśnie księciem legnickim. Po raz
pierwszy nazwa Legnica pojawia się w dokumencie Kędzierzawego w 1149 r. w związku z podziałem Śląska po wygnaniu zeń seniora Władysława. Gród legnicki należał
pierwotnie do kaplicy św. Benedykta. Od 1146 r. Legnica znajdowała się pod rządami
Bolesława Wysokiego, następnie jego potomków — Henryka I Brodatego
(1201-1238) i Henryka II Pobożnego (1238-1241, jego przydomek pochodzi nie od
jego religijności, lecz od zatargu z wrocławskim biskupem). Po przegranej
bitwie z Tatarami i śmierci Henryka II przekreślone zostały plany obu Henryków o scaleniu ziem polskich. Od roku 1249 Legnica, za sprawą Bolesława II
Rogatki, jest stolicą księstwa legnickiego. Bolesław II to jedna z najbardziej niedocenianych postaci książęcych naszej historii, prawdopodobnie
jest to skutek tego, że "często pozostawał w konfliktach z Kościołem
[ 1 ].
Od XIV w. księstwo legnickie uznawało zwierzchnictwo czeskie. Nie można
jednak mówić o przynależności Legnicy do Czech w tym okresie. Księstwo
legnickie faktycznie cieszyło się w dużym stopniu niezależnością (posiadało
ius belli i prawo zawierania układów pokojowych), a niektórzy książęta
realizowali z różnymi efektami politykę integracji z państwem polskim. Od śmierci
Jerzego Wilhelma do wojny siedmioletniej Legnica należała do państwa Habsburgów.
Następnie do końca drugiej wojny światowej znajdowała się pod rządami
pruskimi. Po 1945 r. Legnica powróciła do Polski.
Henryk I Brodaty i św. Jadwiga [ 2 ]
Księstwo legnickie do Reformacji (1249-1521)
Bolesław II Rogatka — przegrany antychryst
Jak już wspomniano, książę Bolesław jest przedstawiany z wszelkimi możliwymi wadami, jego rządy to okres upadku i demoralizacji. Czy w istocie tak było? Wydaje się, że było zdecydowanie inaczej, a książę padł
ofiarą prokościelnej historiografii. Pamiętamy kto przez większy okres
naszych dziejów pisał kroniki? O Bolesławie trudno będzie dowiedzieć się
czegoś prawdziwego od kościelnych kronikarzy skoro wiadomo, że był to książę
pozostający w stałym konflikcie z Kościołem. Tą prawidłowość
skonstatujemy również dalej, przy Bolesławie III, choć nie w takim stopniu
jak względem Rogatki. Tym niemniej zobaczmy jak barwnie przedstawia się ta
postać na podstawie kronik, przytoczymy fragment Legnicy — zarysu monografii
miasta:
"W opisach kronikarzy jest on przedstawiany jako postać
dość awanturnicza, jako książę wojujący z braćmi, a bratający się z wrogami, wreszcie często pozostający w konfliktach z Kościołem. Dopuścił
się nawet napadu i uwięzienia biskupa wrocławskiego Tomasza, którego
uwolnił dopiero na interwencję papieża Aleksandra IV (1254-1261), w dodatku
za wysokim okupem w wysokości 2000 grzywien srebra. Tę ogromną sumę zwrócił i odbył nawet marsz pokutny boso ze Złotoryi do Wrocławia w wyniku ostrego
potępienia jego czynu przez synod gnieźnieński w 1257 r. W licznych kościołach
wygłaszano wówczas kazania krucjatowe przeciw księciu. (jak podaje
MNEP PWN 2000: "przegrany spór z biskupem wrocławskim Tomaszem I osłabił
pozycję Bolesława wobec Kościoła") Wielokrotnie walczył
zbrojnie i więził swoich młodszych braci. Organizował trzykrotnie wyprawy
zbrojne na Wrocław, ostatni raz już po sprzedaży ziemi lubuskiej margrabiom
brandenburskim w 1250 r. W 1252 r. sprzedał swojemu stolnikowi Radwanowi wyższe
sądownictwo w Legnicy w związku z pilną potrzebą większych sum pieniężnych
na opłatę obcych rycerzy, przy których pomocy szukał dodatkowych dochodów
we własnym księstwie. Był zdolny do czynów wyjątkowo awanturniczych, za
jaki można m.in. uznać porwanie w 1253 r. syna kasztelana krośnieńskiego i jego uwolnienie za wysokim okupem. W 1277 r. rozegrał wielką bitwę z oddziałami
swojego bratanka Henryka IV, księcia wrocławskiego. W jej wyniku uzyskał nowe
nabytki terytorialne: Strzegom, Środę Śląską, Strupinę, Gryfów i Jawor.
W historiografii książę ten jest oceniany dość surowo,
jako władca skory do zwady, którego rządy charakteryzowały się licznymi
nieszczęściami, podstępami, życiem utracjuszowskim, a pełnym rozkoszy. W związku z osobą księcia kolportowano wśród legniczan następujące
powiedzenie: „Boleslaus nomen hoc semper ominosum fuisse Lignitiensibus"
(„To imię Bolesław oznaczało dla legniczan to, co przynosiło nieszczęście i zagrożenie"). Kiedy w 1275 r. zmarła jego pierwsza żona Jadwiga, księżna
Anhaltu, jeszcze w tym samym roku ożenił się z Adelajdą, córką księcia
pomorskiego Sambora. Małżeństwo to w rzeczywistości w ogóle nie zaistniało,
ponieważ owa Adelajda tuż po ślubie opuściła Rogatkę, udając się do domu
rodziców, gdyż książę utrzymywał kobietę-nierządnicę, z którą miał
syna o imieniu Jarosław. Dopiero tuż przed śmiercią zaczął postępować
jako człowiek bardzo pobożny. M.in. w 1277 r. ufundował klasztor Św. Krzyża.
Zmarł 17 stycznia 1278 r. i został pochowany w ufundowanym przez siebie
klasztorze dominikanów [ 3 ].
Henryk II Pobożny. Pieczęć piesza z lat 1224 — 1241
|
Zapytać się teraz należy jakie były okoliczności zatargów z braćmi i Kościołem. Odpowiedź może dać rozdział: „Fatum św.
Stanisława czyli rozbicie dzielnicowe". Wypada tu powtórzyć, że Bolesław
najpewniej był gorliwym kontynuatorem imperialnej polityki dziada i ojca (jak
twierdzi historyk Wojciechowski, Szkice historyczne XI wieku), a byli to
"najrozumniejsi i najdzielniejsi książęta polscy XIII wieku"
(Wojciechowski), którzy dążyli do przezwyciężenia rozbicia dzielnicowego. W tym jednak czasie Kościół polski i Stolica Apostolska wraz przekupionymi młodszymi
piastowiczami zamierzyli coś innego. Mianowicie poddanie lenne ziem polskich
pod zwierzchnictwo papieża. Tymi wspólnymi siłami — Kościoła i
...zbuntowanych juniorów — został nasz „Rogatka" pokonany (choć mało
prawdopodobne są opisy kronikarskie o jego bosych marszach pokutnych). Poddanie
Polski papieżowi doszło do skutku w roku 1254 (uczynili to nieprawi
pretendenci do władzy z poduszczenia kleru polskiego). Tylko Bolesław mógł
być jednak legalnym dzierżycielem władzy, jednak nie popierał on dążeń
Stolicy Apostolskiej (być może stąd „Rogatka"). Świadczy o tym
bulla Aleksandra IV z 1257 r. w której papież nie uznał słusznego prawa
Bolesława do Wielkopolski (legalny władca nie jest w ogóle wymieniony, świadczy
to, że Bolesław nie uznawał nawet prawa papieża do zabierania w tej sprawie
głosu). Być może Bolesław nie był tak wielki jak jego poprzednicy, lecz
zapewne był ich kontynuatorem, a to nie współgrało z ówczesnym interesem Kościoła.
Został więc zniszczony i ukazany jako utracjusz. Tylko tego nauczysz się o nim w szkole. Sądzę jednak, że jego postać powinna doczekać się rzetelnego
badania i weryfikacji.
*
1284 — przy kościele św. Jana powstało bractwo Trójcy Przenajświętszej
Bolesław III — Rogatka nr 2
Kolejną wartą wzmianki postacią książęcą jest Bolesław
III. Objął panowanie nad księstwem legnickim po regencji biskupa wrocławskiego
Henryka z Wierzbna na początku XIV wieku. Panował do 1352 roku, a więc bardzo
długo. W latach 1311-1313 doszło do podziału księstwa — Legnica, stanowiła
odtąd część księstwa legnicko-brzeskiego. W okresie starań o Śląsk Łokietka
Bolesław III sprzyjał jego działaniom, jednak później okoliczności
spowodowały, że uznał się lennikiem władcy czeskiego. I o nim mówi się,
że był "utracjuszem i żył bardzo lekkomyślnie", że często
nękał najazdami innych (spokojnych niewątpliwie) książąt. Wiadomo również,
że on, podobnie jak Rogatka, uwięził duchownego. Było to w roku 1326, kiedy
Bolesław najechał na Wrocław i uprowadził wrocławskiego rajcę oraz prałata
kapituły kolegiaty św. Egidiusza. Obu panów uwięził w Jelczu i uwolnił
...po otrzymaniu okupu pieniężnego. Innym razem na jego rozkaz uprowadzono
wprost z kościoła św. Elżbiety innego rajcę wrocławskiego — Mikołaja Mölensdorfa.
"Zmarł dość groteskowo, z przejedzenia w święta Wielkiej Nocy, 23
kwietnia 1352 r. w wieku 66 lat, w stanie ciążącej na nim klątwy z powodu
zatargu z biskupem wrocławskim Nankerem (biskup ten wypędzony został
przez swych wiernych — patrz „Kościół we Wrocławiu", lata 1328 i 1339). Został pochowany w klasztorze lubiąskim, który otrzymał od księcia
wiele nadań" [ 4 ].
Osiedle elit na Wyspie Tumskiej
Wzbogacony kościół Grobu Świętego na Wyspie Tumskiej (dziś
znajduje się tam poczta, na północ od Zamku) stał się w XIV w. centrum osiedla
kanonickiego (coś o charakterze dzisiejszych osiedli elit, polityków), które
liczyło kilkanaście budynków, prawdopodobnie łaźnię i karczmę. Do kanoników
oprócz tego należała fosa wokół wyspy i wyłączne prawo połowu w niej
ryb. Osiedle jako jurydyka (czyli obszar wewnątrz miasta niezależny od jego władz)
funkcjonowało do początków XV wieku.
"Wojna biskupia" z Czechami 1381-1382
Miała miejsce w okresie świetności księstwa legnickiego
pod panowaniem Ludwika I i Ruprechta. Był to zatarg o obsadę diecezji wrocławskiej.
Henryk, młodszy brat Ruprechta otrzymał posadę biskupią we Wrocławiu, drugi
jego brat — Wacław objął kierownictwo nad wrocławską diecezją (wbrew królowi
czeskiemu). Kiedy Ruprecht, książę legnicki, jako prezent na Gwiazdkę posłał
bratu-biskupowi we Wrocławiu beczkę świdnickiego piwa — ...została ona
skonfiskowana, gdy tylko znalazła się w granicach wrocławskiego Weichbildu, a furman który robił za św. Mikołaja poszedł do więzienia. Jako uzasadnienie
tego kroku celnicy stwierdzili, że ...na wyspie katedralnej monopol na warzenie i wyszynk piwa posiada browar z Wrocławia, więc piwo świdnickie, mimo, że
jest prezentem, naruszyło niewątpliwie ten monopol. Piwo świdnickie musiało
być przednie, skoro biskup zeźlił się na miasto Wrocław i cisnął w nie klątwą.
Rozkazał też pozamykać wszystkie kościoły. Na takie dictum król
czeski musiał ustąpić i koniec końców zatwierdził prawa Ruprechta II (książę
legnicki) i Wacława II (książę biskup wrocławski, współrządca księstwa
legnickiego). Wacław okazał się być dobrym biskupem, warto wspomnieć o tym,
że ogłosił on nowe prawo kościelne na Śląsku, w którym niektóre rozwiązania
były bardzo postępowe, w tym m.in. communio bonorum inter coniugens -
prawo wspólnoty majątku między małżonkami. Po śmierci Ruprechta
samodzielnie władał księstwem legnickim i biskupstwem wrocławskim, co stawiało
go wysoko wśród innych książąt śląskich i króla czeskiego. Niestety nie
pozostawił potomka. Władzę w księstwie legnickim cedował na Ludwika II -
kolejną barwną postać naszej historii.
1 2 3 Dalej..
Footnotes: [ 1 ] K. Bobowski w: Legnica — zarys monografii miasta, p.red. S. Dąbrowskiego, Wrocław-Legnica 1998,
s.33. [ 2 ] źródło: www.naszesudety.pl/notgeld.htm [ 3 ] Legnica — zarys monografii miasta, op.cit.,
s.33. [ 4 ] Legnica — zarys monografii miasta, op.cit.,
s.35. « Church in Poland (Published: 16-05-2002 Last change: 18-01-2004)
All rights reserved. Copyrights belongs to author and/or Racjonalista.pl portal. No part of the content may be copied, reproducted nor use in any form without copyright holder's consent. Any breach of these rights is subject to Polish and international law.page 97 |
|