Co do konfliktu z Hiszpanią Bolingbroke (piszący te słowa około 1749 roku) uważał, że z powodu hiszpańskich napaści na brytyjskich kupców, wojna z 1739 roku była nie do uniknięcia, a więc podziela w tej sprawie zdanie większości brytyjskiej opozycji z lat trzydziestych, przecząc jednocześnie swemu nieco bardziej ugodowemu stanowisku wobec Hiszpanów, jakie zajmował w 1728-1729 roku ^{[ 144 ]}. St. John rozumie bowiem „zniecierpliwienie" kupców (the reasonable impatience of our merchants) ^{[ 145 ]} prześladowanych przez władze hiszpańskie. Nie wiadomo, czy autor nie obstaje tutaj po prostu dla zasady przy ogólnie przyjętym stanowisku opozycjonistów, którzy wykorzystali wojnę, by zniszczyć przewagę Walpole’a w parlamencie. Możliwe też, że nawet gdyby myślał inaczej nie odważyłby się w kraju kupców umniejszać ich krzywd. O wojnie o sukcesję austriacką (1741-1748) ma już zupełnie inne zdanie — uważa bowiem, że Wielka Brytania nie była do niej zupełnie przygotowana ^{[ 146 ]}. Lecz o to oczywiście nie mógł on obwiniać również jej przeciwnego Walpole’a, który w 1742 roku stracił swój urząd i w trzy lata później zmarł.

Najbardziej zaskakujące jest zakończenie traktatu Bolingbroke’a, kiedy to autor podejmuje temat niezbędnej oszczędności, którą powinien był stosować rząd brytyjski po zakończeniu wojny o hiszpańską sukcesję. Przykładem takiej oszczędności był, według niego, główny minister króla francuskiego Henryka IV (1589-1610), książę de Sully, któremu udało się uzdrowić finanse i gospodarkę Francji po zniszczeniach spowodowanych wojnami religijnymi XVI wieku ^{[ 147 ]}. Bolingbroke nie może wyjść z podziwu nad patriotyzmem i roztropnością Sully’ego, lecz nie zająknął się ani słowem o wojnie w Niemczech, którą Henryk IV miał w planach i która doprowadziłaby najprawdopodobniej do tego samego, do czego doprowadziła tzw. „defenestracja praska" w 1618 roku, gdyby francuski władca nie stracił życia w zamachu w 1610 roku ^{[ 148 ]}.

Znając poglądy Bolingbroke’a można by oczekiwać w tym miejscu pochwały roztropności ministrów królów Anglii z dynastii Tudorów, tak bliskim niemal wszystkim Torysom i jemu samemu, lecz ci ministrowie byli utożsamiani z Walpole'm ^{[ 149 ]} i — moim zdaniem, Bolingbroke chciał tu uniknąć nie tylko bezpośredniego ale także pośredniego chwalenia swego przeciwnika, ponieważ Walpole także był adwokatem pokoju i oszczędności w wydatkach państwa. St. John unika też chwalenia oszczędności Fleury'go, ponieważ, jak myślę, nie chciał odwoływać się do przykładu ministra kraju, który już w 1744 roku jest zdecydowanie wrogiem Brytyjczyków. Wybór Sully’ego, jako przykładu do naśladowania w gospodarowaniu finansami państwa, świadczyć może zarówno o oryginalności umysłu St. Johna i o jego erudycji, jak również o stałym jego zaangażowaniu politycznym i o pewnej dozie hipokryzji niegodnej dobrego historyka, jakim niewątpliwie był.

Na koniec Bolingbroke postuluje obniżenie podatków do 1 lub 2 szylingów, ponieważ podczas wojen, o czym już wiemy, mógł on nawet wynosić 4 szylingi, celem, jak mówi, poprawienia stanu handlu brytyjskiego. Wypowiada też wtedy swoje słynne (przynajmniej w Wielkiej Brytanii) zdanie, że „Prawdziwymi właścicielami naszego politycznego statku są właściciele ziemscy, ludzie pieniądza są tylko jego pasażerami" (The landed men are the true owners of our political vessel, the moneyed men are no more than passengers in it ) ^{[ 150 ]}. Zauważa też, że im szybciej zmiany te zostaną przeprowadzone, tym więcej naród zyska. Pośpiech jest wskazany, ponieważ według Bolingbroke’a sytuacja międzynarodowa jest dla Wielkiej Brytanii niekorzystna, Francja wzmocniła się, a Hiszpania usprawniła swą administrację po okresie upadku na przełomie wieków XVII i XVIII. A więc sytuacja wygląda gorzej w stosunku do angielskich interesów i bezpieczeństwa kraju, niż, jak powiada St. John, gdy (prawdopodobnie autor ma tu na myśli początek rządów Walpole’a) spróbowano ją naprawić: "...As to national safety, we shall do well to observe how much the sysytem of dominion and power in Europe is less favourable at present to our political interests and views, than it was when we undertook to mend it… ^{[ 151 ]}". Takie ma St. John zdanie o zmianach, które zaszły podczas kadencji Walpole’a i nieco po jego ustąpieniu w sytuacji międzynarodowej.

BIBLIOGRAFIA

• Black J., Pitt the Elder, Cambridge University Press 1992.
• Black J., Walpole in Power, Sutton Publishing, Gloucestershire 2001.
• British Diplomatic instructions 1689-1789, volume VI - France 1727-1744, Royal Historical Society Press, London 1930.
• Chaunu P., (1971), Cywilizacja wieku Oświecenia, PIW, Warszawa 1989.
• Chesterfield , Letters to his son by the Earl of Chesterfield on the fine art of becoming a man of the world and a Gentleman — http://www.gutenberg.org .
• Cottret B., Bolingbroke — Exil et Écriture au Siècle des Lumières. Angleterre — France (vers 1715-vers 1760), Klincksieck, Paris 1988.
• Coxe W, Memoirs of the Life and Administration of Sir Robert Walpole, T. Cadell & W. Davis, London 1798.
• Dickinson H.T., Walpole and The Whig Supremacy, English Universities Press, London 1973.
• Dzierżawin K. N., Wolter, PWN, Warszawa 1962.
• Feiling K.G., The Second Tory Party 1714 -1832, London 1938.
• Field O, The Favourite — Sarah duchess of Marlborough , London 2002.
• Gerrard C., The Partiot Opposition to Walpole-Politics, Poetry and National Myth, 1725-1742, Clarendon Press Oxford 1994.
• Jäger W., Politische Partei und Parlamentarische Opposition -Eine Studie zum politischen Denken von Lord Bolingbroke und David Hume, Duncker und Humblot, Berlin 1971.
• Kędzierski J., Dzieje Anglii 1485-1830, Ossolineum, Wrocław/Warszawa, 1986.
• Komorowski P., Bolingbroke, Robertson, Gibbon. Znajomość i recepcja ich dzieł w Rzeczpospolitej doby Oświecenia, Warszawa 2003.
• Kramnick I. , Bolingbroke and his Circle — The Politics of Nostalgia in the age of Walpole , Cornell University Press NY 1992.
• Macknight T., The life of Henry St. John, viscount Bolingbroke, Secretary of State in the reign of Queen Anne, Chapman and Hall, London 1863.
• Monk S., The Pride of Lemuel Gulliver, in: (ed. James L. Clifford), Eighteenth-Century English Literature — Modern Essays in Criticism, Clifford , New York 1959.
• Morley J., Walpole, Macmillan and Co, London 1903.
• Napierała P., Sir Robert Walpole (1676-1745) — twórca brytyjskiej potęgi, Wydawnictwo UAM Poznań 2008.
• Niemojowska M., Ostatni Stuartowie, PIW, Warszawa 1992.
• Oliver F.S., The Endless Adventure-Personalities and Practical Politics in Eighteenth Century England , Boston/NY 1931.
• Perroy É., Doucet R., Latreille A., Historia Francji, t I: Od początku dziejów do roku 1774, Książka i Wiedza, Warszawa 1969.
• Skarzyński R., Konserwatyzm — zarys dziejów filozofii politycznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar Warszawa 1998.
• Smellie K.B., Great Britain since 1688, University of Michigan Press, Michigan 1962. Speck W.A., Stability and Strife-England 1714-1760, Edward Arnold Publishers ltd., London 1977.
• St. John H., Dissertation upon Parties, London 1733.
• St. John H., The Works of Lord Bolingbroke with a Life vol. I-IV, Philadelphia 1841.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Śmierć jednego Osamy Nauki służebne

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Piotr Napierała Urodzony w 1982r. w Poznaniu - historyk; zajmuje się myślą polityczną oświecenia i jego przeciwników i dyplomacją Francji i Anglii XVIII wieku, a także kwestiami związanymi z ustrojem państw (Niemcy, Szwecja, W. Brytania, Francja) w tej epoce.  Private site  Number of texts in service: 74  Show other texts of this author  Newest author's article: Bernard-Henri Lévy American Vertigo