Faktem jest, że religia w ogóle, a chrześcijaństwo w szczególności, w Europie Środkowowschodniej rozwijała się inaczej niż na zachodzie kontynentu i inaczej uczestniczyła w życiu zbiorowym. Odmienność ta utrzymuje się do dzisiaj.

Ostatnio uchwalono w Polsce ustawę o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczypospolitą członkostwa w Unii Europejskiej. Stało się to w rok po referendum akcesyjnym, w którym wzięło udział 59% naszych obywateli. 77% głosujących powiedziało wówczas: TAK. Z ostatnich badań CBOS dla „Gazety Wyborczej" wynika, że nadal aż 73% badanych deklaruje, że gdyby referendum odbyło się jeszcze raz, to wzięliby w nim udział. Okazuje się, że konflikty wokół unijnej konstytucji, w tym w sprawach podkreślenia tradycji chrześcijańskiej, nie zmieniły opinii Polaków na temat przystąpienia do Unii Europejskiej. Ostatnio zmniejszyło się chyba napięcie związane ze sporem o unijną konstytucję, bo ruszyła gospodarka i to zostało dostrzeżone przez naszą opinię publiczną.

Wracając do wspomnianej ustawy chciałbym dodać, że rozszerzono w niej pojęcie „Unia Europejska" i „państwa członkowskie Unii Europejskiej" o inne kraje będące członkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a więc o Norwegię, Islandię i Lichtenstein.

Dla potrzeb tego referatu posługuję się pojęciem „Unia Europejska" w odniesieniu do znanych nam 15 państw członkowskich oraz do nowych 10 państw, które weszły do Unii od 1 maja 2004 r. (Cypr, Słowacja, Słowenia, Estonia, Węgry, Litwa, Łotwa, Malta, Polska i Czechy). Stary trzon obecnej Unii Europejskiej tworzą — 6 pierwszych państw, które 18 kwietnia 1951 r. podpisały Traktat Paryski, który to traktat powoływał do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy). W 1957 r. powstała EWG i Europejska Wspólnota Energii Atomowej. Od 1967 r. Wspólnoty te tworzą w praktyce jedną Wspólnotę Europejską, do której w 1973 r. dołączyła Dania, Islandia i Wielka Brytania, a następnie w latach '80: Grecja, Hiszpania i Portugalia. Po podpisaniu w 1992 r. w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej przystąpiły do niej kolejne kraje: Austria, Finlandia i Szwecja. Zjednoczona, rozszerzona Europa liczy 453,7 mln. mieszkańców i rozciąga się na obszarze 3.892 000 km².

Jak wygląda struktura wyznaniowa tych państw — od strony informacyjnej?

Belgia: 10,4 mln ludności. 8,75 mln katolików (75%), 70.000 protestantów (1%), 60.000 prawosławnych, 100.000 muzułmanów (uznani przez państwo w 1971 r.), wolnomyśliciele — 12%, bezwyznaniowi — 10%.

Francja: 59, 6 mln ludności. Katolików formalnych 75%, ale liczbę tę należy traktować z rezerwą ze względu ma znaczną i postępującą laicyzację francuskiego społeczeństwa. Protestanci (głównie luteranie w Alzacji, ewangelicy reformowani w Dolinie Rodanu i w Sewannach) to około 3% ludności. Muzułmanie — pochodzący głównie z Algierii, Maroka i Tunezji, zamieszkują w Ile-de-France, w regionach wschodnich, w Prowansji i na Korsyce — 4,5%. Wyznawcy judaizmu to ok. 1% (mieszkają przede wszystkim w aglomeracji paryskiej). Inne wyznania — 17,8%.

Holandia: 16, 2 mln ludności. Już w czasach reformacji Holandia podzieliła się na katolickie południe i protestancką północ. Obserwuje się osłabienie wpływu Kościołów, zwłaszcza wśród protestantów.

Luksemburg: 0,4 mln ludności. Katolicy — 94,6%, protestanci — 1,1%, inne wyznania — 4,3%.

RFN: 82,6 mln ludności. Północ protestancka, południe katolickie. Katolicy — 33,0%, protestanci (Kościół Ewangelicki Niemiec) — 33,0%, muzułmanie — 2,7%, żydzi — 0,1%, inne wyznania (starokatolicy, prawosławni, adwentyści, zielonoświątkowcy, metodyści, kwakrzy) — 12,1%. Pozostali nie deklarują żadnej przynależności religijnej.

Włochy: 57,3 mln ludności. Katolicy (ochrzczonych 95%) — 83,2%, bezwyznaniowcy — 16,2%, muzułmanie — 1%, Świadkowie Jehowy — 0,5%, protestanci (luteranie, baptyści, metodyści) — 0,3%, żydzi — 35.000, buddyści — 30.000, prawosławni — 20.000. 13% nie deklaruje żadnej przynależności religijnej.

Dania: 5,3 mln ludności. 89% to luteranie, 0,5% — protestanci, 0,6% — katolicy, ponad 7% to wyznawcy religii pozachrześcijańskich i nie wyznający żadnej religii.

Irlandia: 4 mln ludności. Katolicy — 93%, anglikanie — 2,8%, prezbiterianie — 0,4%, inne wyznania — 3,7%.

Wielka Brytania: 59,3 mln ludności. Anglikanie — 57%, katolicy — 13%, prezbiterianie — 7%, inne wyznania — 4%, bezwyznaniowcy — 9%.

Grecja: 11 mln ludności. Prawosławni (pod jurysdykcją metropolity Aten i patriarchatu Ekumenicznego, w tym półautonomiczny Kościół Prawosławny Krety) — 97,6%, katolicy — 0,4%, protestanci — 0,1%, muzułmanie — 1,5%, inne wyznania - 0,4%.

Hiszpania: 40,7 mln ludności. Katolicy — 97%, protestanci — 0,4%, inne wyznania — 2,6%.

Portugalia: 10,4 mln ludności. Katolicy — 94,5%, protestanci — 0,6%, żydzi — 0,1%, muzułmanie — 0,1%, inne wyznania — 0,9%, bezwyznaniowcy — 3,8%.

Austria: 8,1 mln ludności. Katolicy — 84,8%, protestanci — 5,7%, inne wyznania — 9,5%.

Finlandia: 5,2 mln ludności. Luteranie — 88,1%, prawosławni — 1,1%, inne wyznania - 0,9%, bezwyznaniowcy — 9,9%.

Szwecja: 8,9 mln ludności. Luteranie — 88,9%, katolicy — 1,7%, zielonoświątkowcy — 1,1%, inni — 8,3%.

Polska: 38,2 mln ludności. Katolicy — 94,3% ^{[ 3 ]} (w tym: głęboko wierzący — 19,8%, wierzący — 72,2%, niezdecydowani w sprawach wiary — 4,3%), obojętni religijnie — 2,5%, niewierzący — 1,%., prawosławni — 1,5%, inni — 4,8%. Wskaźnik wierzących i głęboko wierzących wzrósł od 1998 r. o 6,7%.

Cypr: 0,7 mln ludności. Prawosławni — 80%, muzułmanie — 18,6%, inni — 1,4%.

Słowacja: 5,4 mln ludności. Katolicy — 68,9%, luteranie — 6,9%, kalwiniści — 2%, grekokatolicy — 4,1%, prawosławni — 0,9%, Świadkowie Jehowy — 0,4%, metodyści — 0,1%, baptyści — 0,1%, bezwyznaniowcy i ateiści — 13%, inni — 3,5%.

Słowenia: 2 mln ludności. Katolicy — 90%, muzułmanie — 0,7%, inni — 9,3%.

Estonia: 1,4 mln ludności. Luteranie — 78%, prawosławni — 19%, 4.000 katolików oraz adwentyści Dnia Siódmego, baptyści, metodyści, muzułmanie, żydzi.

Węgry: 10,1 mln ludności. Katolicy — 84,1%, protestanci — 23,3%, prawosławni — 0,5%, żydzi — 0,9%, inni — 11,2%.

Litwa: 3,5 mln ludności. Katolicy — ok. 80%, prawosławni — 34.000, luteranie — 30.000, kalwiniści — 12.000 oraz baptyści, muzułmanie (Tatarzy) i karaimi.

Łotwa: 2,3 mln ludności. Luteranie — 55%, katolicy (ponad 400 tys.) — 24%, prawosławni (100-300 tys.) — 9%, staroobrzędowcy — 70.000 oraz baptyści, zielonoświątkowcy, adwentyści, metodyści, muzułmanie i żydzi.

Malta: 0,4 mln ludności. Katolicy — 97,3%, anglikanie — 1,2%, inni — 1,5%.

Czechy: 10,2 mln ludności. Katolicy — 30%, protestanci (luteranie — 30.000, adwentyści Dnia Siódmego, metodyści) — 8,1%, prawosławni — 1,7%, husyci (131 tys.) - 3%, unici obrządku bizantyjskiego — 0,1%, bracia czescy — 138.000. 30% nie deklaruje żadnej przynależności religijnej. Ponadto: starokatolicy, żydzi i inni.

Mieszkańcy rozszerzonej Unii Europejskiej częściej deklarują się jako osoby, które wyznają jakąś religię, co nie oznacza, że uważają się za osoby religijne, a do tego biorące udział w praktykach religijnych. Należy więc odróżnić deklarację wiary od religijności i praktyk religijnych. Na przykład, aż 89% Duńczyków wyznaje jakąś religię (głównie chrystianizm), a jedynie 3% z nich praktykuje. Najwięcej niewierzących i ateistów jest w byłej NRD (ok. 21%) i we Francji (ok. 14%). Z pięciu państw, w których powyżej 90% mieszkańców deklaruje wyznawanie jakiejś religii, najwięcej osób określających się jako religijne jest w Polsce. Natomiast w częstotliwości praktyk religijnych Polacy ustępują tylko Maltańczykom. W Polsce jeden raz w tygodniu w nabożeństwie niedzielnym uczestniczy około 47% dominicantes, a 16,3% należy do grupy communicantes ^{[ 4 ]}.

Z badań europejskich wynika, że najbardziej zlaicyzowanymi krajami są państwa byłego bloku wspólnoty socjalistycznej w Europie: Estonia, Czechy, dawna NRD. Potem idą w kolejności takie państwa jak Francja i Holandia.

W ostatniej dekadzie w strukturze religijnej państw rozszerzonej Unii Europejskiej zmieniło się właściwie niewiele. W jednych krajach odstetek osób religijnych nieco wzrósł, w innych trochę zmalał. Należy w tym miejscu wspomnieć o trzech wyjątkach. Znacząco zmalał poziom religijności w Wielkiej Brytanii (o 15 punktów procentowych) i Hiszpanii (o 7 punktów). Znacząco wzrósł na Słowacji (o 8 punktów procentowych). Wzrost nastąpił także w RFN (Niemcy Zachodnie), w Austrii oraz na Węgrzech. Najmniej religijnymi — jak już wspomniałem — byli i są mieszkańcy Niemiec Wschodnich oraz Czech, ale dystans między nimi wzrósł. O ile Niemcy Wschodnie stały się w ostatniej dekadzie jeszcze mniej religijne, o tyle w Czechach nastąpił niewielki wzrost.

Jakie są skutki transformacji politycznej i ekonomicznej w krajach Europy Środkowowschodniej? Można powiedzieć, że rewolucyjne zmiany w latach 1989-91 okazały się raczej szansą dla religii (z wyjątkiem oczywiście Czech i byłej NRD). Procesy transformacyjne nie doprowadziły do spadku religijności i odchodzenia od Kościoła (dotyczy to też Rosji i Ukrainy). Można pokusić się o stwierdzenie, że nie istnieje prosty związek między różnymi procesami rozwoju i zmian a laicyzacją. Droga, jaką pod tym względem przeszła — począwszy od rewolucji francuskiej — Europa Zachodnia, nie stanowi reguły i nie wyznacza ona przyszłości religii w innych krajach ^{[ 5 ]}.

Ludzie młodzi (do 30 roku życia) w krajach Unii Europejskiej określają się rzadziej jako religijni. Młodzi ludzie właściwie od zawsze byli mniej religijni. W kilku przypadkach bardzo duży dystans między poziomem religijności grup ludzi po 30 i do 30 roku życia pozwala sformułować wniosek na przyszłość. W Grecji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Niemczech Zachodnich dystans między oboma pokoleniami jest tak duży, że być może będzie to oznaczać pewien spadek religijnej tożsamości w przyszłości. Podobnie, z niewielkim spadkiem można się liczyć na Węgrzech i w Czechach. Europa - Zachodnia i Wschodnia — jest chrześcijańska w sensie tradycji i kultury, jest to często niedoceniana okoliczność.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Sytuacja wyznaniowa we współczesnej Polsce Regulacje prawne stosunków wyznaniowych w Polsce wobec standardów UE

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word