IV. Losy dóbr martwej ręki w Polsce w latach 1918-2004

Według danych z 1939 r. w posiadaniu wszystkich obrządków Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce znajdowało się około 400 tys. ha ziemi, czyli 9,6 proc. ogółu ziemi uprawnej w kraju. Majątki ziemskie obrządku łacińskiego liczyły łącznie 210.890 ha (były to ogrody, pola, łąki i lasy). Z tego na dobra arcybiskupie i biskupie przypadało 29.355 ha. Posiadłości obrządku greckokatolickiego obejmowały 138.840 ha. Zakony posiadały 58.698 ha ziemi i 1253 ha lasów. Na 4251 parafii przypadało 148.422,4 ha ziemi.

Z tytułu roszczeń do majątków ziemskich zsekularyzowanych przez władze zaborcze rząd niepodległej Polski wypłacał Kościołowi rzymskokatolickiemu corocznie 17-20 mln zł. Szły te pieniądze głównie na uposażenie duchowieństwa. Ustawa sejmowa z 1920 r. „o zasadach reformy rolnej" przewidywała również „częściową parcelację dóbr kościelnych". Państwo mogło wykupić ziemię rolną, pozostawiając biskupom, kapitułom i seminariom diecezjalnym po 180 ha, a probostwom i innym niższym placówkom kościelnym po 15-30 ha, stosownie do rodzaju gleby. Przejętą ziemię miano rozparcelować między bezrolnych i małorolnych chłopów. Ocenia się, że reformie rolnej mogło w II Rzeczpospolitej podlegać 153.200 ha ziemi kościelnej. Jednak parcelację dóbr kościelnych przewidywano po uprzednim porozumieniu się rządu ze Stolicą Apostolską. Przedmiotem porozumienia miały być dobra będące aktualnie w posiadaniu Kościoła, lecz także wszelkie majątki i fundusze skonfiskowane przez państwa zaborcze lub też przejęte przez nie w rządową administrację. Rozmowy rządu z Kościołem w tej materii ciągnęły się latami i ostatecznie bez rezultatu, tak iż w latach II Rzeczpospolitej dobra kościelne pozostały poza zasięgiem reformy rolnej.

Deklaracje polityczne władz, które powstały po II wojnie światowej traktowały tak własność obszarniczą jak i wielką kościelną jako przeżytek epoki feudalizmu, zapowiadając jej jednakowe wywłaszczenie i parcelację wśród chłopów. Jednak dekret PKWN z 6.9.1944 r. o reformie rolnej majątki obszarników wywłaszczał bez liczącego się odszkodowania. Natomiast sprawę dóbr martwej ręki — ze względu na różne motywy polityczne — ten sam dekret pozostawił do decyzji przyszłego Sejmu.

Ustawę o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki Sejm uchwalił 20.3.1950 r. Posiadłości tych wśród chłopów nie parcelowano. Postanowiono wtedy, że przejęciu nie podlegają gospodarstwa rolne proboszczów, które państwo poręczało im jako podstawę zaopatrzenia (w wymiarze do 50 ha na terenie ówczesnego województwa poznańskiego i pomorskiego oraz do 100 ha — śląskiego). Ustawa upoważniała ministra administracji do wyłączenia od przejęcia obiektów przeznaczonych do wykonywania kultu religijnego, jak również budynków mieszkalnych stanowiących siedziby klasztorów, kurii biskupich i zarządów innych związków wyznaniowych — choćby te budynki lub miejsca stanowiły część nieruchomości podlegających przejęciu na własność państwa. Na podstawie decyzji z 1950 r. państwo przejęło około 155 tys. ha kościelnej ziemi. Kościołowi (głównie proboszczom i niektórym klasztorom) pozostawiło nadal około 32 tys. ha.

W 1989 r. podjęto w Polsce decyzje, na podstawie których rozpoczęto zwracanie Kościołowi nieruchomości zabranych mu w 1950 r. Szacunkowo we władaniu Kościoła aktualnie znajduje się ok. 160 tys. ha ziemi. Dotąd nie przewiduje się ani zwrotu, ani rekompensaty dla byłych obszarników za rozparcelowane majątki ziemskie. Tymczasem Kościół w zasadzie odzyskał większość swej dawnej własności.

*

Tekst powyższego artykułu przedrukowujemy z "Biuletynu Informacyjnego" wydawanego od niedawna przez Radę Łódzką Towarzystwa Kultury Świeckiej im. Tadeusza Kotarbińskiego.

"Res Humana" nr 2-3/2005

See other sites: Dobra martwej ręki: mniej znane dzieje Św.Majątków Przejęcie dóbr martwej ręki - uchwały i orzeczenia Informacja w sprawie Funduszu Kościelnego Kasa Kościoła Projekt ustawy zniesieniu Funduszu Kościelnego

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Dobra martwej ręki: mniej znane dzieje Św.Majątków Kasa Kościoła

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word