Małpi ogon homo teologicusa

Do grupy drugiej — bardziej znanej ze swych ataków na teorię ewolucji należą na przykład: Phillip E. Johnson, Michael Behe i David Berlinski. Zdobyli oni znaczny rozgłos swymi publikacjami. Pierwszy z nich jest prawnikiem i autorem bardzo poczytnej książki Sąd nad Darwinem ^{[ 17 ]}; drugi, autor książki Darwin's Black Box: The Biochemical Challenge to Evolution (Czarna skrzynka Darwina: biochemiczne wyzwanie wobec ewolucji), ma stanowisko profesora biochemii na Leigh University; trzeci, który w czerwcu 1996 r. opublikował w miesięczniku „Commentary" sążnisty artykuł zatytułowany The deniable Darwin (Zaprzeczalny Darwin), jest wykładowcą matematyki i filozofii.

Publikacje te stanowią dobry przykład argumentacji przekonywującej przekonanych. Krytyczna lektura tych pozycji uwidacznia zastosowanie metody: jeżeli jakieś dogmatyczne twierdzenie nie jest zgodne ze stwierdzonymi naukowo faktami, to tym gorzej dla faktów. „Kreacjoniści nie prowadzą poważnej działalności naukowej, nie dokonują odkryć i nie przedstawiają weryfikowalnych teorii (...). Swoje wiadomości o nauce czerpią z gazet, popularnych czasopism i książek najwyżej popularnonaukowych (...); jednocześnie chętnie twierdzą, wbrew oczywistym faktom, że "współczesna nauka" popiera tezy kreacjonizmu, a ewolucjoniści są grupką fałszerzy i zabłąkanych filozofów". ^{[ 18 ]}

Przygotowując materiały do artykułu dowiedziałem się, że w naszym kraju działa Polskie Towarzystwo Kreacjonistyczne. Prezesem Towarzystwa jest profesor Maciej Giertych — Redaktor naczelny i właściciel nieregularnika „Epoka w Kraju". W latach 1986-87 w „Rycerzu Niepokalanej" wydrukowano siedmioodcinkowy cykl artykułów prof. Giertycha opartych na książce J.W.G. Johnsona Sypiąca się teoria ewolucji ^{[ 19 ]}. Cykl ten pt. „Na bezdrożach teorii ewolucji" wydało później „Michalineum", a profesor własnym sumptem, wraz przezroczami z nagranym komentarzem oraz filmami wideo, rozsyłał go po szkołach w całym kraju.

Do „naukowego" kreacjonizmu odnoszą się krytycznie uczeni katoliccy; o tym, że nie należy tych poglądów lekceważyć mogą świadczyć zarówno miliony „wyznawców" ojca Rydzyka, jak i słowa byłego ministra oświaty profesora Samsonowicza wypowiedziane na posiedzeniu Okrągłego Stołu: „Kolejna kwestia to ubezwłasnowolnienie nauczycieli, z którym wiąże się sprawa zaszczepienia w szkole tzw. naukowego światopoglądu na świat (...). Polska szkoła publiczna musi być szkołą otwartą, szkołą przestrzegającą zasady poszanowania światopoglądów reprezentowanych przez uczniów i ich rodziców". Od tego czasu poszliśmy znacznie dalej. Albo przyjmuje się za pewnik, że wszyscy wykształceni ludzie — łącznie z na przykład teologami ^{[ 20 ]} - posiadają światopogląd naukowy, albo jest on wyśmiewany jako komuszy wymysł i wówczas poglądy, za którymi stoją argumenty siły ^{[ 21 ]}, są ważniejsze od tych, za którymi stoi już tylko siła naukowych argumentów.

Z wiedzą w przyszłość

Wieloletnie badania i doświadczenia naukowe zdecydowanie potwierdziły teorię ewolucji. Jest ona tak samo pewna jak Kopernikański heliocentryzm czy Einsteinowska teoria względności. Nie znaczy to wcale, że we wszystkich zagadnieniach mamy już jasność. Zadania stojące teraz przed przyrodnikami są nie mniej fascynujące, niż były dawniej. Obszary wymagające szczegółowych wyjaśnień prowadzących do zrozumienia całości ciągle się zmieniają, ale w sposób widoczny nie ulegają zmniejszeniu. Dzisiaj — gdy na naszych oczach powstaje nowy gatunek ^{[ 22 ]} — biologia molekularna poszukuje odpowiedzi na podstawowe pytania we wnętrzu pojedynczych komórek.

W latach 90. literatura tematu w języku polskim wzbogaciła się o kilkadziesiąt pozycji ^{[ 23 ]}. Napisane komunikatywnym językiem mogą dotrzeć do szerokiej grupy odbiorców, a polemiki uczonych, na przykład Goulda z Dawkinsem uatrakcyjniają lekturę. Czytając, możemy zastanawiać się, czy już czas na Niewczesny pogrzeb Darwina, a także nad Naturą umysłów czy Przepisem na człowieka. W drodze nad Wymarzone jezioro Darwina oświeci nas Światełko mydliczki i pozwoli zrozumieć Różnorodność życia, w którym Samolubne geny walczą o przetrwanie (powielenie), a organizmy są zaledwie swoistymi przystankami na stałej drodze w przyszłość. Gdzie tworzona przez Ślepego zegarmistrza, Wspinaczka na szczyt nieprawdopodobieństwa sprawia mylne wrażenie planu i celowości w przyrodzie. ^{[ 24 ]}

Przestudiowana literatura pozostawia nas w przeświadczeniu, że znany nam ^{[ 25 ]} świat istot żyjących, pomimo jego ogromnej różnorodności, zbudowany jest z jednorodnego materiału. ^{[ 26 ]} Komórki niezależnie od tego, do jakiego osobnika należą i jakie pełnią w nim funkcje, mają taką samą strukturę. ^{[ 27 ]} Zasadnicze różnice są w zapisie genetycznym, ale różnica między ludzkim i szympansim DNA wynosi zaledwie 1% i jest mniejsza niż między szympansem a gorylem czy orangutanem. Różnice w mózgu są ilościowe, a nie jakościowe. Szympansy i bonobo "są zdolne do abstrahowania. Niekiedy wydaje się, że używają języka, aby kłamać i oszukiwać. Istnieje w nich elementarne zrozumienie związku między przyczyną a skutkiem. Potrafią być autorefleksyjne, (...) ewidentnie posiadają i świadomość, i język, i kulturę, przynajmniej w prymitywnej formie. Być może są mniej zdyscyplinowane i mniej błyskotliwe niż my, lecz także potrafią myśleć ^{[ 28 ]}. Wszelakie piedestały na jakie wyniesiono człowieka, odróżniając go od zwierząt, mają bardzo kruche podstawy".

Nie ulega wątpliwości, że w wyniku postępu nauk, za kilkadziesiąt (a może już za kilka) lat obraz ewolucji biologicznej będzie różnił się od obecnego. Na podstawie tego, co wiemy obecnie możemy przypuszczać, iż istnieje promilowe prawdopodobieństwo, że życie dotarło do nas z Kosmosu ^{[ 29 ]}. Promile promili, że otrzymaliśmy stamtąd umysłowość. Ale jeszcze mniej w tym wszystkim jest prawdopodobny udział Absolutu - jakiejkolwiek transcendentalnej wobec świata inteligencji. Niezależnie jak nam trudno dojść do konsiliencji ^{[ 30 ]} i jak nam daleko do poznania prawd ostatecznych — to pewne jest, że jesteśmy z tego Wszechświata.

[ 19 ] Polemikę z zawartymi tam tezami podjął w 7-8 numerze „Więzi" z 1989 r. Andrzej Paszewski.

[ 20 ] Uznanie teologii za jedną z gałęzi nauki i wprowadzenie jej do świeckich uczelni. Teologia nie spełnia kryteriów nauki. Teolog może uprawiać jakąś gałąź nauki być biologiem, historykiem, filozofem i tej dziedzinie jego światopogląd jest naukowym, ale nie jest nim tam, gdzie opiera go na wierze.

[ 23 ] Wymieniam tu tylko tych autorów, których prace przynajmniej skonspektowałem i mogę je polecić naszym czytelnikom: Daniel C. Dennet, Richard Dawkins, Stephen J. Gould, Julian Huxley, John Postgate, Carl Sagan, Georg G. Simpson, George C. Williams, Edward O. Wilson, a wśród Polaków Tadeusz Bielicki, Jan Kozłowski, Adam Łomnicki, Marcin Ryszkiewicz, Karol Sabath, Krzysztof Szymborski, January Werner.

[ 26 ] Zbudowane według takiego samego schematu z tzw. biofilnych pierwiastków. Do najważniejszych z nich należą: wodór, węgiel, azot, tlen, siarka, fosfor. Podstawową molekułą jest białko, z którego zbudowane są wszystkie enzymy kontrolujące przemiany chemiczne w komórkach. Synteza i aktywacja enzymów kontrolowana jest przez kwasy nukleinowe (DNA i RNA), stanowiące materiał genetyczny będący podstawą życia na ziemi.

[ 27 ] Wincenty Kilarski, O pochodzeniu i powstaniu życia, „Acta Universitatis Jagellonicae", październik — listopad 1998. John Postgate, Granice życia, Warszawa 1997.

[ 29 ] Hipoteza panspermii (sformułowana w XIX wieku przez Svante A. Arrheniusa znajduje potwierdzenie nie tylko w znajdowanych meteorytach, ale także w żyjących na naszej planecie archeonach, które potrafią wytrzymać temperaturę 80-110 stopni Celsjusza lub żyjąc w czeluściach ziemi „jeść" żelazo „siusiając" kwasem solnym.

[ 30 ] Konsyliencja — „zbieganie się" wiedzy humanistycznej z przyrodniczą dzięki łączeniu faktów i opartych na nich teorii empirycznych w jedną wspólną teorię wyjaśniającą. Konsiliencja — tytuł wspaniałej książki Edwarda O. Willsona tym problemom poświęconej.