b) Krajowy Program Na Rzecz Ofiar Przestępstw

Głównym założeniem twórców Krajowego Programu jest ustalenie kierunków działań wobec osób będących ofiarami przestępstw. Celem jest wprowadzenie takich form pomocy, które tak szybko jak to możliwe wyprowadzą ofiary przestępstw z roli ofiar oraz naprawią skutki szkód wyrządzonych przestępstwem. Zobowiązanie do opracowania programu na rzecz ofiar przestępstw zostało nałożone na polski rząd w ramach traktatów akcesyjnych do Unii Europejskiej. Wynika z treści Europejskiej Konwencji o Kompensacji Państwowej dla Ofiar Przestępstw popełnionych z użyciem przemocy z 23.11.1983 r. oraz Decyzji Ramowej Rady Unii Europejskiej z dnia 15.3.2001 r. o pozycji ofiary w postępowaniu karnym 2001/220/JI/1, która na terenie UE obowiązuje od 22.3.2002 r. ^{[ 144 ]}

Prace nad programem rozpoczęły się w 2004 r. w Biurze Rzecznika we współpracy z licznymi organizacjami pozarządowymi. Ze strony organizacji pozarządowych udział w pracach wzięły: Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej, Towarzystwo Interwencji Kryzysowej, Fundacja Przeciw Bezradności, Fundacja Przeciwko Handlowi Kobietami „La Strada", Ogólnopolskie Pogotowie Dla Ofiar Przemocy w rodzinie „Niebieska Linia", Fundacja „Dzieci Niczyje", Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Związek Biur Porad Obywatelskich, Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca, Fundacja Pomocy Ofiarom Przestępstw, Fundacja „Pomoc Kobietom i Dzieciom", Centrum Praw Kobiet, Fundacja „Itaka", Dolnośląskie Stowarzyszenie Pomocy Ofiarom Przestępstw „Karta 99", Stowarzyszenie Przeciw Przemocy, Warszawskie Stowarzyszenie Ofiar Przestępstw, Wyszkowskie Stowarzyszenie Pomocy Ofiarom Przestępstw, Stowarzyszenie „Nigdy więcej", Fundacja Na Rzecz Ofiar Wypadków Komunikacyjnych, Stowarzyszenie „Pomocne dłonie" i Stowarzyszenie „Alter Ego". Koordynatorem prac nad programem z polecenia rzecznika jest M. Płatek ^{[ 145 ]}.

Do głównych założeń Krajowego Programu Na Rzecz Ofiar Przestępstw zalicza się:

• stworzenie ustawy o Funduszu Kompensacyjnym i ustawy o ochronie ofiar przestępstw;

• obowiązkowa terapia sprawców przestępstw na koszt własny oraz pokrywanie przez sprawców kosztów terapii ofiar;

• wprowadzenie oszczędności w budżecie państwa poprzez zmniejszenie długości kar pozbawienia wolności i zastąpienie ich tańszymi karami alternatywnymi dla sprawców przestępstw (pod nadzorem kuratora i sądu);

• wprowadzenie droższego systemu opodatkowania wobec producentów filmów zawierających drastyczne sceny przemocy oraz droższych biletów do kin na filmy przekazujące takie treści;

• likwidacja immunitetów posłów i senatorów w celu promowania szacunku dla prawa,

• zmiany systemu oceny policji, która powinna być zorientowana na służbę obywatelom zamiast rozliczania z ilości wykrytych przestępstw;

• wprowadzenie zakazu tortur cielesnych wobec dzieci oraz zapisu o poszanowaniu godności dziecka do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;

• rejestracja dźwięku z przebiegu rozprawy sądowej;

• wprowadzenie zasady odpowiedzialności konkretnych osób za decyzje podejmowane w ramach powierzonych obowiązków ^{[ 146 ]}.

Z badań ankietowych przeprowadzonych w 2004 r. przez Dolnośląskie Stowarzyszenie na Rzecz Ofiar Przestępstw „Karta 99" wynika, iż na złą sytuację ofiar przestępstw w obowiązującym stanie prawnym duży wpływ ma brak dobrze skoordynowanej współpracy między instytucjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo ludzi. Działający aktualnie system pomocy ofiarom przestępstw pozostawia również wiele do życzenia. Charakterystycznym przejawem braku dostępu poszkodowanych do odpowiednich usług są zgłaszane ostatnio RPO przypadki szukania pomocy ofiar przestępstw ze Szczecina i Gdańska we wrocławskim Stowarzyszeniu na Rzecz Ofiar Przestępstw „Karta 99" ^{[ 147 ]}. Należy popierać wszelkie inicjatywy zmierzające chociażby metodą „małych kroków" do polepszenia sytuacji osób potrzebujących pomocy ze strony odpowiednio przygotowanych do niesienia tej pomocy osób i instytucji. Krajowy Program na Rzecz Ofiar Przestępstw, będący jeszcze w chwili obecnej w wersji roboczej, stanowi ważny dokument niezbędny dla poprawy sytuacji ofiar przestępstw. Dla ostatecznego przygotowania i realizacji programu konieczna jest współpraca Ministerstwa Sprawiedliwości z pozostałymi uczestnikami prac nad programem. Strona pozarządowa oczekuje większego zaangażowania ze strony ministerstwa.

c) Program oświęcimski

Celem programu, do którego włączył się poprzedni Rzecznik Praw Obywatelskich prof. A. Zoll, jest utworzenie międzynarodowego centrum pamięci i edukacji o prawach człowieka. Realizacja odbywa się we współdziałaniu rzecznika z Fundacją Pro Publico Bono, Kolegium Wigierskim, Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu, Instytutu Jana Pawła II w Krakowie, Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także osób reprezentujących liczne ośrodki badawcze, edukacyjne i opiniodawcze ^{[ 148 ]}. Nie bez znaczenia dla powstania programu było nauczanie Jana Pawła II, który wielokrotnie wskazywał na rolę praw człowieka dla rozwoju cywilizacji ludzkiej. Rzecznik piątej kadencji J. Kochanowski w wystąpieniu z 27.5.2006 r. podkreślał niezwykle ważną rolę, jaką odegrał polski papież dla poszanowania praw człowieka: "(...) uważam, że można by Jana Pawła II nazwać nie tylko papieżem praw człowieka, ale również — co dla mnie z racji pełnionego urzędu niezwykle ważne — papieżem praw obywatelskich. W swych rozważaniach bowiem wiele miejsca Jan Paweł II poświęcił relacjom, jakie powinny łączyć osobę ludzką i państwo. (...) stwierdził w encyklice Redemptor Hominis, że łamanie praw człowieka podważa sensowność i legalność istnienia państwa" ^{[ 149 ]}.

W 2005 r. rozpoczęła się I edycja Oświęcimskiej Nagrody Praw Człowieka im. Jana Pawła II oraz rozpoczęło działalność seminarium Akademia Oświęcimska, którego powstanie zainicjował Rzecznik Praw Obywatelskich i Oświęcimski Instytut Praw Człowieka. Seminarium ma stać się w przyszłości miejscem dyskusji na temat systemów ochrony praw człowieka i miejscem refleksji dotyczących kondycji kultury i jej relacji z aparatem państwowym ^{[ 150 ]}. Oświęcimska Nagroda Praw Człowieka ma na celu honorować działania osób, które przyczyniają się do realizacji papieskiej filozofii działania na rzecz praw człowieka. Współpraca rzecznika z organizacjami pozarządowymi przy „Programie oświęcimskim" jest niezwykle istotna ze względu na pamięć wydarzeń sprzed kilkudziesięciu lat — Holocaustu. Dzięki niej kwestie masowego łamania podstawowych praw człowieka staną się bliskie dla przyszłych pokoleń.

d) Poradnictwo prawne i obywatelskie

Program jest realizowany przede wszystkim poprzez współpracę rzecznika z działającymi na terenie całego kraju biurami porad obywatelskich oraz studenckimi poradniami prawnymi, tzw. klinikami prawa.

Poradnictwo prawne to innymi słowy świadczenie informacji, mających zastosowanie w konkretnych sprawach na podstawie danych oraz materiałów uzyskanych od klienta przez prawnika lub studenta prawa pod nadzorem opiekuna. Pomoc prawna może polegać na sporządzeniu projektu pisma procesowego oraz wspieraniu klienta w postępowaniu przed organem administracji lub sądem. Porada obywatelska polega na wyszukaniu w posiadanych zasobach informacyjnych odpowiednich możliwości działania dla rozwiązania problemu, przedstawieniu klientowi wszelkich przewidywanych konsekwencji zastosowania tych rozwiązań i udzielaniu klientowi wsparcia w podjęciu decyzji ^{[ 151 ]}.

Organizacjami udzielającymi porad o powszechnie obowiązującym prawie i porad obywatelskich są biura porad obywatelskich zrzeszone w Związku Biur Porad Obywatelskich. Głównym celem tworzenia biur porad obywatelskich jest „wyjście naprzeciw społecznemu zapotrzebowaniu na bezstronną, aktualną i przekazaną w sposób zrozumiały informację o prawach przysługujących obywatelowi w konkretnej, często powikłanej sytuacji osobistej lub rodzinnej" ^{[ 152 ]}.

Porady udzielane są nieodpłatnie zgodnie z zasadą poufności, aktualności, rzetelności informacji, samodzielności klienta oraz bezstronności. Biura udzielają porad i informacji w sprawach mieszkaniowych, rodzinnych, świadczeń socjalnych, świadczeń z ubezpieczenia społecznego, zatrudnienia i bezrobocia oraz informacji w sprawach finansowych, spadkowych, konsumenckich, własności czy stosunków międzyludzkich ^{[ 153 ]}.

Omawiając zagadnienia poradnictwa prawno-obywatelskiego należy wspomnieć o tzw. klinikach prawa, czyli studenckich poradniach prawnych, z którymi rzecznik podpisał szereg porozumień o współpracy w latach 2001-2006. „Kliniki prawa" działają na wydziałach prawa w kilkunastu miastach w Polsce. Działalność „klinik" oparta jest na świadczeniu przez studentów prawa pod opieką ze strony pracowników naukowych bezpłatnej pomocy prawnej osobom, które ze względu na złą sytuację finansową nie mogłyby skorzystać z płatnej pomocy adwokata lub radcy prawnego ^{[ 154 ]}. W związku z niedostatecznym dostępem społeczeństwa do informacji prawnej zostały podjęte działania zmierzające do upowszechnienia i rozszerzenia dostępu tak, żeby każdy obywatel wiedział z jakich środków prawnych może skorzystać i do jakich instytucji może zgłosić swój problem.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich Rodzaje i formy ochrony praw i wolności w Polsce

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word