Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem kontroli państwowej działającym w prawnie określonych ramach. Zakres jego kompetencji wynika z przepisów ustaw. Uniemożliwia tym samym pole oddziaływania tego organu na dziedziny wyłączone spod przepisów ustawy. Spośród wniosków wpływających corocznie do Biura Rzecznika, tylko około 30% obejmuje sprawy mieszczące się w jego przedmiotowym zakresie działań ^{[ 1 ]}. Przyczyną zwracania się do RPO ze sprawami niepodlegającymi kompetencji tego organu jest niedostateczna świadomość prawna obywateli, nie zdających sobie sprawy z ograniczonych możliwości rzecznika. Sfery niezagospodarowane przez rzecznika skutecznie mogą przejmować organizacje „trzeciego sektora" na zasadzie pomocniczości i wzajemnej współpracy w myśl budowy społeczeństwa obywatelskiego, w którym rola organizacji pozarządowych jest niezwykle ważna i potrzebna. Z usytuowania pozycji rzecznika pośród innych instytucji państwowych wynika, iż RPO nie przysługuje funkcja określana mianem „funkcji społecznego nacisku" tak skutecznie wykorzystywana przez organizacje spoza administracji państwowej, tzw. NGOs, czyli organizacje pozarządowe. Z drugiej strony wsparcie rzecznika udzielane wielu inicjatywom podejmowanym przez organizacje pozarządowe wzmacnia prestiż działań tych organizacji, powodując poważniejsze traktowanie „trzeciego sektora". Obie strony mają możliwość wzajemnego przekazywania cennych informacji na temat stanu przestrzegania prawa w kraju oraz przekazywania spraw mieszczących się w kompetencji drugiej strony. Organizacje pozarządowe mogą działać często szybciej i efektywniej niż instytucje państwowe.

Praca dotyczy różnych form współdziałania wspomnianych instytucji, począwszy od współpracy formalnej — czyli patronowania przez rzecznika wielu akcjom i inicjatywom na rzecz promowania praw i wolności człowieka i obywatela po współpracę konkretną, rzeczywistą, opierającą się na wspólnym realizowaniu szeregu programów oraz inicjowaniu zmian w polskim prawodawstwie.

Skupię się na wydarzeniach z lat 2000-2006, czyli od roku, w którym ustawodawca wprowadził wymóg współdziałania RPO z organizacjami „trzeciego sektora".

1. Podstawa prawna współpracy

Zgodnie z art. 17 a u.r.p.o. „Rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela". Powyższy przepis został wprowadzony ustawą z dnia 12.5.2000 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, ustawy — Kodeks postępowania cywilnego oraz zmianie niektórych innych ustaw. Zapoczątkował obowiązek współpracy rzecznika z organizacjami pozarządowymi w dziedzinie ochrony praw i wolności człowieka i obywatela. Granice współpracy z organizacjami pozarządowymi wyznacza art. 208 ust. 1 konstytucji. W ramach podjętej współpracy rzecznik ma wypełniać konstytucyjnie przypisane zadanie ochrony wolności i praw człowieka i obywatela ^{[ 134 ]}.

2. Cele i formy współpracy

Organizacje pozarządowe tworzące tzw. trzeci sektor działają niemalże we wszystkich dziedzinach życia. Podejmują działania w obszarach takich jak: edukacja prawna, kultura, ekologia, pomoc społeczna, problemy mniejszości narodowych, przemocy w rodzinie czy rozwój przedsiębiorczości. Niezwykle ważnym faktem jest to, iż organizacje pozarządowe są zdecydowanie bliżej ludzi niż przedstawiciele instytucji państwowych. Można nawet posunąć się do twierdzenia, iż są „pośrednikami" pomiędzy mieszkańcami a władzami określonego regionu. Pozwala to na szybsze niż ze strony władz reagowanie na najbardziej pilne potrzeby i problemy ludzkie ^{[ 135 ]}. „Organizacje społeczeństwa obywatelskiego nie muszą i nie powinny być tworzone i działać w opozycji do państwa i jego instytucji, czy też wyłącznie w sferach niezagospodarowanych przez państwo. Należy dążyć do modelu partnerskiej współpracy opartej na zasadzie pomocniczości, wzajemnej koordynacji działań na rzecz wspólnoty lokalnej, regionalnej czy narodowej" ^{[ 136 ]}.

Współdziałanie rzecznika z organizacjami pozarządowymi może przybierać następujące formy:

1. formalną, polegającą na zawieraniu przez rzecznika z organizacją porozumień lub umów,

2. nieformalną, w zakresie której znajdują się takie działania jak ^{[ 137 ]}:

• wspólne opracowywanie i realizacja programów poprawy ochrony praw i wolności jednostki;

• przekazywanie rzecznikowi informacji o sprawach indywidualnych, które wymagają podjęcia interwencji RPO;

• kierowanie przez rzecznika do organizacji pozarządowych osób, które zgłosiły do biura RPO problem, nie mieszczący się w kompetencji tego organu, a mogący być skutecznie rozwiązany przez organizacje pozarządowe;

• dzielenie się informacjami w zakresie ochrony praw i wolności człowieka;

• wymiana materiałów informacyjnych oraz publikacji;

• organizowanie konferencji, szkoleń i seminariów poświęconych zagadnieniom ochrony praw i wolności człowieka;

• patronowanie przez rzecznika wielu akcjom prowadzonym przez organizacje pozarządowe.

A. Programy

W ramach ustawowej współpracy organizacji pozarządowych i Rzecznika Praw Obywatelskich realizowane są programy na rzecz poprawy sytuacji przestrzegania praw i wolności jednostki we współczesnym świecie. Obecnie jest to jedna z najistotniejszych form współdziałania tych podmiotów. Wskazać należy następujące rodzaje programów:

1. Edukacja dla Rozwoju;

2. Krajowy Program Na Rzecz Ofiar Przestępstw;

3. Program oświęcimski;

4. Ruch Przeciw Bezradności Społecznej;

5. Edukacja dla Rozwoju.

a) Edukacja dla Rozwoju

Program zapoczątkowała w 2000 r. Deklaracja Obywatelska „Edukacja dla Rozwoju", której autorzy — zespół około trzydziestu ludzi nauki i społeczników — podjęli zobowiązanie w sprawie podjęcia prac nad zmianami systemowymi w dziedzinie polityki edukacyjnej. Głównym założeniem programu jest realizacja powszechnego prawa gwarantującego przez Konstytucję RP (art. 70) - prawa do edukacji, m. in. poprzez tworzenie warunków dla przebiegającego ponad podziałami politycznymi dialogu obywatelskiego. Określone w konstytucji prawo do edukacji warunkuje korzystanie z innych praw, w szczególności prawa do świadomego i aktywnego uczestniczenia w życiu społeczeństwa ^{[ 138 ]}.

W 2001 r. w ramach programu powstał Obywatelski Komitet Edukacji Narodowej, którego celem jest przeciwdziałanie takim zjawiskom jak ograniczanie wpływu rodziców i społeczności lokalnych oraz obywatelskich na funkcjonowanie systemu kształcenia oraz administracyjno-politycznym barierom napotykanym na drodze inicjatyw edukacyjnych. Komitet utworzyli przedstawiciele czterech środowisk: prezes stowarzyszenia „Przymierza Rodzin" I. Dzieduszycka w imieniu laureatów konkursu Pro Publico Bono, nad którym patronat honorowy obejmuje Rzecznik Praw Obywatelskich, T. Sadowiski — prezes Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka", profesor J. Wyrozumski — sekretarz generalny Polskiej Akademii Umiejętności i W. Obszyński - prezes zarządu Centrum im. M. Dzielskiego ^{[ 139 ]}. W latach 2001 — 2002 odbyło się wiele konferencji na temat tematom edukacji obywatelskiej. Poświęcone były m. in. takim zagadnieniom jak: podniesienie edukacji na wsi, rola rodziców w procesie edukacji szkolnej, problemy edukacji osób niepełnosprawnych, kształcenie nauczycieli i edukacja mniejszości narodowych ^{[ 140 ]}.

W 2003 r. prace nad programem skupione były wokół tematu oceny stanu edukacji narodowej, dostępności kształcenia i równości szans edukacyjnych ^{[ 141 ]}. Podczas spotkań przedstawicieli takich organizacji pozarządowych jak Społeczne Towarzystwo Oświatowe (W. Starzyński) czy Związek Harcerstwa Polskiego (T. Hernik) oraz osób z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich (A. Sieprawska, G. Rdzanek-Piwowar) opracowano dokumenty, ustalające cele polskiej edukacji oraz plan powołania nowego organu — Rady Edukacji Narodowej). Dokumenty przedstawiono na konferencji „Obywatelska odpowiedzialność za edukację narodową", zorganizowanej w Biurze RPO 10.6.2003 r. Wynikiem prac zespołu było skierowanie w 2003 r. przez rzecznika do prezydenta RP wniosku w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej i powołanie Rady Edukacji Narodowej. Rada miała być niezależnym obywatelskim organem, którego celem byłoby wyznaczanie wieloletnich strategii polityki oświatowej oraz sprawowanie kontroli nad stanem i rozwojem edukacji narodowej ^{[ 142 ]}.

W 2005 r. odbyły się dwie konferencje z udziałem rzecznika organizacji pozarządowych. Pierwsza została zorganizowana 3.3.2005 r. z udziałem Fundacji Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego pt. Alternatywne formy edukacji przedszkolnej. Tematem było wyrównywanie szans oświatowych za pomocą upowszechniania edukacji przedszkolnej na terenach dotkniętych obniżonym kapitałem kulturowym. 29.11.2005 r. w Biurze Rzecznika odbyła się konferencja przy udziale Stowarzyszenia „Szkoła Liderów" pod nazwą Rodzina obywatelska. Rola rodziny w kształtowaniu wartości i postaw obywatelskich ^{[ 143 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich Rodzaje i formy ochrony praw i wolności w Polsce

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word