Kryzys gospodarczy lat 1919-1920 i rozczarowanie nikłymi efektami udziału Włoch w I wojnie światowej potęgowały nastroje rewolucyjne. Potęgowały się także nastroje nacjonalistyczne. W 1919 większość miejsc w parlamencie przypadła Włoskiej Partii Socjalistycznej i katolickiej Włoskiej Partii Ludowej. Rywalizacja między nimi oraz rozbicie ruchu socjalistycznego (w 1921 powstała Włoska Partia Komunistyczna) ułatwiły rozwój ruchu faszystowskiego. W roku 1919 były socjalista B. Mussolini utworzył organizację kombatantów Fasci di combattimento, populistyczną, antykomunistyczną i antylewicową, którą w roku 1921 przekształcił w Narodową Partię Faszystowską. Powstawały faszystowskie bojówki, które pod hasłem walki z wrogami ojczyzny terroryzowały przeciwników, wywołując zamieszki, grabiąc, bijąc i mordując przeciwników politycznych. Faszyści organizowali „karne ekspedycje" przeciwko strajkującym robotnikom i chłopom, zwalczali socjalistów i związki zawodowe.

W wyborach 1921 faszyści uzyskali mandaty w ramach Bloku Narodowego. Ruch faszystowski krytykując rządy parlamentarne stopniowo opanowywał instytucje państwowe, tworzył własne urzędy, organizacje polityczne i korporacje związkowe. Faszyści zwiększali swe wpływy na wsi, wśród robotników i drobnomieszczaństwa, uzyskali poparcie oraz pomoc finansową przemysłowców i właścicieli ziemskich. Ich marszowi po władzę towarzyszyła przychylność dworu królewskiego i neutralność Kościoła.

Po zamachu stanu w październiku 1922 (marsz na Rzym) król Wiktor Emanuel III powierzył stanowisko premiera Mussoliniemu, który utworzył rząd koalicyjny, z udziałem liberałów, nacjonalistów i prawicowych populistów. W wyborach 1924, dzięki korzystnej ordynacji wyborczej i w atmosferze terroru wobec opozycji, Narodowa Partia Faszystowska zdobyła większość parlamentarną. Przywódcę socjalistów, G. Matteottiego, który ujawnił w parlamencie nadużycia wyborcze partii faszystowskiej, zamordowano, a opozycję zlikwidowano (większość jej działaczy emigrowała). Ustawami nadzwyczajnymi z lat 1925-1926 została umocniona dyktatura Mussoliniego jako szefa rządu i wodza partii faszystowskiej (duce). Partie polityczne i związki zawodowe zostały rozwiązane, powołano państwowe korporacje robotników i przedsiębiorców o funkcjach gospodarczych i politycznych. Państwo przejęło kierownictwo nad gospodarką, kontrolę nad edukacją i mecenat kultury. Dążąc do pełnej integracji narodowej i unifikacji państwa rozbito struktury mafii i sparaliżowano jej działalność. Konflikt z Kościołem zakończyły podpisane 1929 traktaty laterańskie i konkordat, na mocy których uregulowano stosunki między państwem włoskim a Watykanem. W roku 1939 parlament zastąpiono Izbą Związków i Korporacji.

Faszystowskie Włochy prowadziły politykę kolonialną w basenie morza Śródziemnego i w Afryce Wschodniej. Nastąpiło zbliżenie tego państwa z Niemcami zwłaszcza po dojściu Hitlera do władzy. W II wojnie światowej Włochy, początkowo były neutralne, 10 czerwca 1940 wypowiedziały wojnę Francji, 27 września zawarły z Niemcami i Japonią pakt berliński, będący zacieśnieniem sojuszu Osi z 1936 r.

Lądowanie wojsk alianckich na Sycylii w 1943 spowodowało obalenie i aresztowanie Mussoliniego (z inicjatywy dworu królewskiego i części faszystów) oraz utworzenie rządu, który podpisał rozejm z aliantami. Przystąpienie Włoch do wojny po stronie aliantów (październik 1943 r.) spowodował niemiecką okupację północnych i środkowych Włoch. Większość włoskich żołnierzy została przez Niemców rozbrojona i internowana. Na okupowanych terenach walkę z Niemcami podjęły oddziały ruchu oporu, podlegające Komitetowi Wyzwolenia Narodowego, powołanemu rok wcześniej we Francji. Dwunastego września 1943 Mussolini został uwolniony z aresztu przez komandosów niemieckich i stanął na czele Włoskiej Republiki Socjalnej (Republika Salò), całkowicie uzależnionej od Niemiec. Stabilizacja frontu włoskiego umożliwiła Niemcom umocnienie się na Półwyspie Apenińskim, który do wiosny 1945 stał się terenem ciężkich walk. W końcu kwietnia 1945 podczas ucieczki do Szwajcarii Mussolini został ujęty i rozstrzelany przez partyzantów, 29 kwietnia dowództwo wojsk niemieckich we Włoszech podpisało kapitulację, która weszła w życie 2 maja1945.

W wyniku plebiscytu 2 VI 1946 zniesiono we Włoszech monarchię i ustanowiono republikę. Podpisany 10 lutego 1947 w Paryżu traktat pokojowy nałożył na Włochy klauzule wojskowe i zobowiązania reparacyjne oraz uregulował kwestię granic, 27 grudnia 1947 uchwalono demokratyczną konstytucję.

Powojenne rządy we Włoszech znamionowały częste kryzysy polityczne, wzrost znaczenia mafii i korupcja. Miały miejsce próby odrodzenia organizacji faszystowskich oraz ruchów separatystycznych. Akty terroru dokonywane przez ekstremistyczną organizację Czerwone Brygady wstrząsały podstawami włoskiej państwowości (porwanie i zamordowanie chadeckiego premiera Aldo Moro w 1978 r.). Do względnej stabilizacji dochodziło jedynie na krótko wówczas, gdy socjaliści i włoscy eurokomuniści podpisywali sojusze polityczno-stabilizacyjne z chadecją. Sojusze te jednak nie były trwałe i wymuszone groźbą permanentnego kryzysu politycznego.

Trzy metody interpretacji zjawisk politycznych

Zaproponowane trzy metody interpretacji zjawisk politycznych, doskonale nadają się do analizy tendencji, zjawisk i ugrupowań politycznych. Będą to metoda etniczna, metoda relatywistyczna i metoda ograniczonego idealizmu.

1) Model etniczny to sposób widzenia świata i otoczenia w kategoriach walki. W etnicznym oglądzie rzeczywistości ulega zatarciu różnica pomiędzy sposobem poznania a efektem poznania, dlatego też słowa "model i "metoda mogą być używane wymiennie. Co więcej efektowi poznawczemu podporządkowana zostaje dobrana metoda, która może być traktowana arbitralnie.

W etnicznym modelu postrzegania rzeczywistości absolutyzacji i idealizacji podlega bohater zbiorowy: plemię, stronnictwo polityczne, wreszcie cały naród, który ujmuje się jednolicie i w uproszczeniu. Charakterystyczna cecha tego sposobu poznawania rzeczywistości jest mitologizacja przydatnych struktur społecznych: religii, władzy, państwa, czy prawa. Ujmowane są one jako byty jednolite i są one umieszczane w kontekście dwubiegunowym. Najistotniejsza kategorią tego oglądu jest podział ludzi i podmiotów politycznych na przyjaciół i wrogów. Często też zachodzi proces psychologicznej projekcji polegający na przypisywaniu wrogom własnych cech negatywnych i demonizowanie ich. Przyjaźnie zaś są zazwyczaj postrzegane jako efekt własnych cech pozytywnych.

W etnicznej metodzie oglądu rzeczywistości najważniejszymi momentami jest zwycięstwo bądź klęska. Charakterystyczne, że zgodnie z naturą ludzką usiłuje się zawęzić pretendentów do sukcesu — zwycięstwa i rozszerzyć krąg podmiotów odpowiedzialnych za klęskę ^{[ 7 ]}. Największe zagrożenie dla demokracji jakie niesie ze sobą etniczny sposób oglądu rzeczywistości płynie stąd, że wszelkie porozumienia, sojusz czy koalicja traktowane są koniunkturalnie czy wręcz instrumentalnie. O ich trwałości nie decyduje właściwy ogląd doraźnego czy długofalowego interesu politycznego. Aktywiści polityczni będący uosobieniem etnicznego modelu oglądu rzeczywistości mają bowiem problem z oceną tego interesu. Kryterium rozstrzygającym jest dla nich mniej lub bardziej trafne rozpoznanie własnej siły.

2) Dla metody relatywistycznej w oglądzie rzeczywistości najistotniejsze znaczenie mają różnice: zarówno różnice w metodzie poznania, jak i różnice wartościujące. Najistotniejszym podziałem jest niuans w indywidualnej ocenie tego, co potoczne i przeciętne od tego, co lepsze czy naprawdę dobre. Również w sytuacjach negatywnych rozróżnienie na mniejsze i większe zło pozwala dobrze czuć się przedstawicielom relatywistycznego modelu oglądu rzeczywistości. Relatywiści mają jednak kłopot z porozumieniem się z tymi, którzy hołdują wartościom i kryteriom absolutnym. Czasem mogą nawet zazdrościć depozytariuszom absolutnej prawdy ale niemal zawsze będą czuli się przy nich zagrożeni.

Kwestią najważniejszą dla rzeczników relatywizmu jest posiadanie istotnego miernika w obserwowanych różnicach. Takim miernikiem nie mogącym ulec zakwestionowaniu w świecie był i zawsze będzie pieniądz. Rzecz w tym, że wielu wartości nie da się przełożyć wyłącznie na kategorie ekonomiczne. Czasem przedstawiciele relatywizmu podpierają swoje stanowisko wartościami ekonomicznie niewymiernymi ale tylko wówczas kiedy to oni na nie wskazali i oni sami dokonali ich wyboru ^{[ 8 ]}. Stąd też podział życia zbiorowego na sferę autonomicznych wyborów własnych i sferę wyborów wspólnych jest możliwy jedynie w społeczeństwach, które przeszły przez okres długiego treningu dopasowywania zastanych wzorców kulturowych do praktyki płynącej z dyktatu ekonomii i ogólnych dyrektyw ideologii liberalnej.

Podejście relatywistyczne cechuje wiele słabości. Po pierwsze wybory jednostek często nie dadzą przełożyć się na kategorie wspólnoty. Po drugie w wielu wypadkach następuje rozziew między kryterium ekonomicznym a indywidualnie podejmowaną decyzją, na którą mogą składać się preferencje subiektywne. Po trzecie wreszcie kryteria ekonomiczne nie są jednolite i występują pomiędzy nimi rozliczne sprzeczności. Tak na przykład dla utrzymania przedsiębiorstwa na rynku maksymalizacja zysku nie jest jedynym a często także nie decydującym kryterium. Jeszcze częściej zjawisko konfliktu wewnątrz preferencji ekonomicznych zachodzi w trakcie nabywania jakiegoś produktu czy usługi, gdzie minimalizacja ceny często nie stanowi żadnego kryterium dokonywanego przez kupującego wyboru. Stąd też osoby o relatywistycznym poglądzie na świat, usiłując odwoływać się do kryteriów ekonomicznych nie są ze sobą zgodni. Brak zgody i rozliczne różnice widać szczególnie w trakcie podejmowania decyzji, z którą wiąże się znaczące ryzyko ekonomiczne, społeczne czy polityczne.

3) Z sytuacjami, o których możemy powiedzieć, że wypełniają znamiona modelu ograniczonego idealizmu spotykamy się, gdy dochodzi do zbieżności dążeń części przywódców i społeczeństwa. Sytuacje takie miały miejsce wszędzie tam, gdzie pojawia się szansa na pokojowy postęp i żywiołowy rozwój procesów demokratycznych. Sytuacja taka miała miejsce w roku 1968 w państwach Europy Zachodniej, w Europie środkowo-wschodniej w roku 1989 (jesień narodów), czy w czasie ukraińskiej „pomarańczowej rewolucji". Do najważniejszych cech tych sytuacji należy proces teatralizacji życia politycznego, któremu towarzyszy powszechne odczucie święta politycznego. Tego rodzaju sytuacja może i powinna pojawiać się w czasie istotnych kampanii wyborczych, czy przed przeprowadzeniem doniosłego referendum. Może ktoś skomentować, że takie sytuacje zdarzają się jedynie w czasie historycznych przełomów, które w wyniku splotu okoliczności przyniosły pozytywny moduus vivendi. Zatem nie mogą one określać codzienności życia politycznego.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Wymiary polityki W sprawie “dekalogu” etyki politycznej liberalnej demokracji

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Kolarzowski Doktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy  Number of texts in service: 51  Show other texts of this author  Newest author's article: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice