Japonia nadal bierze udział w wyścigu ku nowoczesności, a globalizacja i oddziaływania Zachodu zmieniają styl życia Japończyków, wpływają na ich moralność i obyczaje. Wydawać by się mogło, że w tym dążeniu do jak największego upodobnienia się do Stanów Zjednoczonych i rozwiniętych krajów Europy nie ma już miejsca na dawną Japonię. Nic bardziej mylnego. Pomimo tych wszystkich przemian, w kraju tym nadal kultywuje się dawne tradycje. Jedną z nich, choć nieco zmienioną jest przestrzeganie zasad samurajskiego kodeksu moralnego.

Bushido ewoluowało na przestrzeni wieków. Początkowo było przeznaczone wyłącznie dla klasy wojowników, z czasem stało się wzorcem postępowania dla wszystkich obywateli. Emocjonalne i duchowe zaangażowanie w każde działanie, intensywny trening, nadzwyczajna pilność to kilka samurajskich wzorców, dzięki którym Japonia osiągała i nadal osiąga sukcesy ^{[ 1 ]}.

"Nauki i duch bushido przenikają nadal życie współczesnej Japonii" ^{[ 2 ]}. Dzisiejszy samuraj to nie wojownik z mieczami, specyficznie uczesany i ubrany w charakterystyczne, szerokie spodnie, ale wewnętrzny pokład osobowości zwykłego, współczesnego Japończyka. Obecnie w Japonii bastionem bushido są szkoły walk i sztuk pięknych, jednak nie wyłącznie one są przykładem żywej obecności samurajskiego kodeksu i wojowników w Kraju Wschodzącego Słońca. Samurajami dwudziestego pierwszego wieku ^{[ 3 ]} są przedstawiciele świata biznesu — sarariman ^{[ 4 ]}, wojownik korporacji ^{[ 5 ]}. Do głównych zadań współczesnego samuraja należy służenie swoim klientom, walka dla dobra swojej firmy, rozwijanie umiejętności zawodowe, dbanie o dobre imię i wiarygodność a przede wszystkim wywiązywanie się ze zobowiązań względem swego pracodawcy i społeczeństwa ^{[ 6 ]}. "Umysły naszych najlepszych ludzi interesu zostały całkowicie ukształtowane przez kodeks samurajski. Postępują oni w sposób odpowiedzialny, nie uchylają się od osobistej odpowiedzialności, wyrażają się w sposób jednoznaczny i szczery, dbają o swój honor, sprawiedliwie traktują innych, są pełni zapału do pracy" ^{[ 7 ]}.

W jaki sposób jednak dawne zasady samurajów korespondują z postępowaniem współczesnych korporacyjnych wojowników? Czy można kalkę dawnego bushido nałożyć na dzisiejsze reguły działania i zachowania Japończyków w biznesie? Można powiedzieć, że obecnie w Kraju Wschodzącego Słońca funkcjonuje nowe bushido — dusza Japonii i droga do osiągnięcia sukcesu. Analizując szeroko rozumiane metody biznesowe Japończyków, nietrudno doszukać się w nich nawiązania, a wręcz przełożenia tradycyjnych zasad z samurajskiego kodeksu.

Obecnie wśród Japończyków powszechne jest poczucie braku satysfakcji z własnych osiągnięć i jest ono wręcz obsesyjne. Nie jest to jednak żaden problem społeczno-psychologiczny, ale zakorzenione w umysłowości japońskiej niekończące się dążenie do osiągania coraz to nowych, wyższych celów, potrzeba robienia coraz więcej i coraz lepiej. Tak jak dawniej nie dopuszczalnym było uczeń zadowolony ze swoich osiągnięć, który osiadł na laurach, tak i teraz Japończycy w każdej dziedzinie życia starają się rozwijać i doskonalić swoje umiejętności. W ich mentalności nie istnieje pojęcie wykonania czegoś w stopniu zadowalającym. Tego rodzaju zachowania są szczególnie widoczne wśród pracowników głównych japońskich przedsiębiorstw. Takie właśnie podejście sprawia, że mieszkańcy Kraju Kwitnącej Wiśni dążą do perfekcji na każdym kroku.

W świecie biznesu funkcjonuje pojęcie kaizen ^{[ 8 ]}, które oznacza ciągłe doskonalenie się. Kaizen nie jest wyłącznie ideą wykorzystywaną w zarządzaniu firm, ale jest bardzo ważną częścią kultury japońskiej. W odniesieniu jednak do biznesu koncepcja ta pomaga w rozwinięciu u wszystkich pracowników, nie zależnie od szczebla, odpowiedniego podejścia do wykonywanej pracy. Kaizen uczy by nieustannie poszukiwać nowych, bardziej doskonałych metod pracy, by być stale zaangażowanym oraz kreatywnym. Kajzen jest obecne w wielu aspektach życia japońskiego społeczeństwa. Wyrosło ono na gruncie zasad bushido i jest jednym z najważniejszych sekretów osiągania przez Japończyków sukcesów nieomalże w każdej dziedzinie działalności. "Dziś muszę zwyciężyć tego człowieka, którym byłem wczoraj", to japońskie powiedzenie najlepiej obrazuje wiarę tego narodu w możliwość ciągłego doskonalenia się i rozwoju, przełamywania barier oraz pokonywania własnych słabości ^{[ 9 ]}.

Równie żywa we współczesnej Japonii jest koncepcja giri ^{[ 10 ]}, a zwłaszcza chusei shin ^{[ 11 ]}. Lojalność jaką Japończycy wykazują wobec swoich kolegów z pracy, szkoły i znajomych jest dla przeciętnego przedstawiciela cywilizacji Zachodu trudna do pojęcia ^{[ 12 ]}. Postępowanie takie jest wyrazem szacunku, zakorzenienia dawnych tradycji, ale również odzwierciedleniem specyficznego charakteru społeczeństwa japońskiego. W czasach samurajów wierność i lojalność były fundamentem treningu przyszłych wojowników. Bushido na pierwszym miejscu stawiało wierność wobec władcy, przedkładało państwo ponad jednostkę i nakazywało żyć, a w razie potrzeby i umierać dla dobra japońskiego narodu ^{[ 13 ]}.

Według bushido interes jednostki jest równoznaczny z interesem ogółu. Charakterystycznym aspektem kultury japońskiej, który także ma swoje źródło w bushido, jest porównywanie wytrzymałości, wytrwałości pomiędzy jednostkami, ale też całymi grupami. Japończycy nie tolerują przegranej, a żeby do niej nie dopuścić zrobią niemal wszystko. Dlatego też do prób wytrzymałości dochodzi na prawie wszystkich płaszczyznach życia, w pracy, szkole, w sporcie, czy nawet przy jedzeniu lub piciu kawy, albo herbaty. Biorący udział w negocjacjach japońscy politycy, dyplomaci, lub przedsiębiorcy uważają, że biorą udział właśnie w takich „pojedynkach". W ich trakcie walczą z całych sił i całkowitym oddaniem, niczym dawni samurajowie, nawet gdy ich pozycja wydaje się być całkowicie beznadziejna i stracona. Biznesmen prowadzący rozmowy ze swoim oponentem, będzie je traktował właśnie jak próbę wytrwałości i będzie się starał by to do niego należało ostatnie zdanie.

Bushido wyznacza sztywne reguły. Samuraj może wygrać, lub przegrać, kodeks nie akceptuje półśrodków. Tak samo przedstawia się sytuacja w biznesie, w którym liczy się duch walki, a sukces jest zasadniczym celem ^{[ 14 ]}. Japończycy dążą do osiągnięcia perfekcji, a zasady bushido wskazują im ku temu drogę, podkreślając wagę precyzyjności w działaniu, walki ze wszelkimi niepowodzeniami oraz brzydzenia się słabościami. Przestrzegając tych prostych zasad można osiągnąć powodzenie w biznesie.

Tradycyjny japoński duch przejawia się w świecie biznesu również poprzez gotowość do znoszenia tego, co wydaję się być niemożliwe do zniesienia. Pojęcie to należy jednak rozumieć jako powściągliwość w postępowaniu, wytrwałość w działaniu i cierpliwość, ale także jako dążenie do osiągnięcia zamierzonych celów. Wszystkie te cechy odpowiednio wykorzystane pomogły Japończykom w osiągnięciu spektakularnych sukcesów i odrodzeniu się gospodarki po kryzysie ekonomicznym.

Kodeks bushido nadal jest wyczuwalny w sposobie myślenia i zachowania Japończyków. Dawniej od samuraja oczekiwano ofiarności i poświęcenia wobec swego pana, państwa, społeczności oraz rodziny. Dziś jest to wewnętrzny imperatyw każdego Japończyka, ale najsilniej widać go właśnie wśród przedstawicieli świata biznesu. I dyrektor, i szeregowy pracownik, choć w odmiennym stopniu, poświęcają się dla dobra firmy, czy organizacji, w której pracują. Najwyraźniejszym przykładem takiej ofiarności są długie godziny spędzane w pracy oraz wyjątkowa pilność i skrupulatność przy jej wykonywaniu.

Bushi — no nasake {P:15|I. Nitobe, op. cit., s. 36} w kodeksie samurajskim jest jedną z bardziej istotnych zasad życia i postępowania wojownika. To dzięki niej surowy charakter bushido nabrał łagodnych rysów. Współcześni samurajowie również muszą się odznaczać czułością, współczuciem i altruizmem. W świecie biznesu przejawia się to w niezwykłych staraniach pracowników firm by podtrzymać dobre stosunki pomiędzy stowarzyszonymi przedsiębiorstwami, kooperantami, producentami, ale również pomiędzy poszczególnymi pracownikami. Bardzo często taki poziom stosunków pomiędzy podmiotami biznesu jest osiągany kosztem wolnego czasu i przy nie lada wysiłku ze strony pracowników, którzy z oddaniem i ogromnym zapałem pracują na dobre imię swojej firmy. Jednak nie tylko ze strony szeregowych pracowników widoczny jest altruizm i współczucie. Aby korporacja dobrze funkcjonowała, a pracownicy czuli satysfakcję z wykonanych zadań również na szczeblu kierowniczym konieczne jest okazywanie bushi — no nasake. "Przywódca bez współczucia nie przynosi żadnych owoców. Taki lider traci władzę i nikogo nie jest w stanie do niczego przekonać — kto chciałby za nim pójść?" ^{[ 16 ]}.

Jednym z filarów bushido była filozofia zen. Celem jej był osiągnięcie stanu oświecenia, wyzbycie się wszelkich egocentrycznych cech, dążenie do zespolenia się z niebytem. Dzięki zen każdy samuraj był pogodzony ze swoim losem. Nie bali się oni śmierci, nie dbali o doczesne zbytki, kroczyli „drogą Pustki". Przy pomocy zen chciano w Japonii stworzyć altruistyczne społeczeństwo. Bezinteresowność miała się przejawiać zarówno na płaszczyźnie biznesowej jaki i w życiu prywatnym. Jednak nie udało się Jończykom osiągnąć tego idealnego stanu. Czy w ogóle było to możliwe? Przesiąknięta na wskroś egocentryzmem kultura Zachodu wpłynęła destruktywnie na postępowanie współczesnych mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni. Jedna z ważniejszych cech filozofii zen, pogarda dla bogactwa, całkowicie dziś zanikła. Niegdyś Japończycy z niechęcią patrzyli na zachodnich biznesmenów bogacących się kosztem cudzej krzywdy. Dziś dążenie do powiększania swojego majątku i zachodni egocentryzm przeniknęły całkowicie do japońskiej kultury ^{[ 17 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Droga wojownika Bushido, giri, ko - dziś. Wpływ tradycji na osobowość współczesnego Japończyka

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word