Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie. (Art. 73. § 1. K. P. K.)

• Przykład bez presupozycyjnego sformułowania Art. 73. § 1. K. P. K.)

Oskarżonemu tymczasowo aresztowanemu należy umożliwić porozumiewanie się ze swym obrońcą w wydzielonym pomieszczeniu aresztu bez osób trzecich oraz korespondencyjnie.

3. "SPINACZE"

Metaforycznym określeniem „spinacze" zostały nazwane zdania oznajmujące, ale częściej pytające zawierające słowa: „bo", „ale", „albo", „czy", „też". „Spinacze" budują wybór, nie kwestionując przy tym doświadczeń rozmówcy.

• Przykład presupozycji "SPINACZ" w języku powszechnie używanym:

Tak, jest pan zadowolony ze współpracy z firmą X, ale chciałbym panu przedstawić naszą firmę.

Zdania, w których występują takie słowa, jak: „ponieważ", „skoro", „jeśli" zawierają często założenia - presupozycje, sugerujące ograniczony wybór lub jego dokonanie w interesujących nas kwestiach.

• Przykład:

Ponieważ interesujesz się nowymi pomysłami, opowiem ci o pewnej propozycji.

W tekstach prawnych i wypowiedziach jurydycznych presupozycji „spinaczy" z ukrytym wyborem nie powinniśmy spotykać. Wszędzie tam, gdzie ustawodawca przewiduje wybór zachowań lub stanów prawnych powinien wskazać to wyraźnie w przepisie. Może oczywiście posłużyć się słowami „czy", „albo" ale wskazanie wyboru winno w sentencji być wyraziste i odnosić się do zróżnicowanego ale jednocześnie KONKRETNEGO stanu prawnego:

• Przykład presupozycji "SPINACZ" w przepisie prawnym:

Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. (Art. 26. § 1. Kodeks Cywilny)

Znacznie częściej spotykamy przepisy prawne przyjmujące jakieś założenie ze słowami „skoro", lub ogromnie często używanym „jeżeli". Słowo „jeżeli" poza kreowaniem implikacji często występuje w tzw. normach kolizyjnych, przepisach blankietowych i odsyłających. Ustawodawca wówczas buduje hierarchię obowiązującego prawa lub tworzy ramy prawne dla norm wewnątrz-podmiotowych. Jest to zabieg częsty i pawidłowy, niemniej czasem warto sprawdzić czy nie dochodzi do konfliktu między zhierarchizowanymi normami, czy normy prawnej nie można by sprecyzować dobitniej i jaśniej z pominięciem struktury presupozycji z wyborem.

• Przykład presupozycji "SPINACZ" w przepisie prawnym:

Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód (§ 145 § 2. K. R.)

• Propozycja bez presupozycyjnego sformułowania § 145 § 2. K. R.:

Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, kiedy poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód, jednak nie później, niż w ciągu… od dnia otrzymania zawiadomienia.

• Przykład presupozycji "SPINACZ" w przepisie prawnym:

Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentowania spółki określa jej statut. Jeżeli statut nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem. (Art. 373. § 1. K. S. H.)

• Propozycja bez presupozycyjnego sformułowania Art. 373. § 1. K. S. H

W spółkach w których zarząd jest wieloosobowy sposób reprezentacji spółki określa statut. W przypadku braku unormowań statutowych w tym względzie spółkę reprezentuje dwóch współdziałających ze sobą członków zarządu albo jeden członek zarządu i prokurent.

• Przykład presupozycji "SPINACZ" w obowiązującym przepisie prawnym:

Jeżeli według ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest wymagane, w szczególności jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa dochodzi do skutku, skoro druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania; w przeciwnym razie oferta przestaje wiązać. (Art. 69. K C)

• Propozycja bez presupozycyjnego sformułowania Art. 69. K C:

Według ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest wymagane. W szczególności kiedy składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa dochodzi do skutku, jak tylko druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania; w przeciwnym razie oferta przestaje wiązać.

W przytoczonych normach kodeksu cywilnego czy rodzinnego potoczne i podlegające archaizacji słowo „skoro" może zostać zastąpione wyrażeniami „jak tylko", „tak szybko, jak", „kiedy tylko", „nie później niż". Wyrażenie „nie później niż" jest kategoryczne, gdyż ustawodawca wyznacza wówczas na dokonanie czynności prawnej czas ściśle oznaczony. W propozycji zmiany w art. 373 paragraf 1 KSH oraz art. 69 KC usunięto dwukrotnie występujące słowo „jeżeli", mnożące niepotrzebne spiętrzenia domniemań i implikacji. Słowo to albo można usunąć bez szkody dla zrozumiałości prawa albo zastąpić bardziej kategorycznym określeniem np. brak (w dowolnej odmianie gramatycznej). Ponadto normy omawianych przepisów rozbito na dwa zdania, co ułatwia lekturę aktu prawnego.

4. PRESUPOZYCJE ZMIANY CZASU

Zmiana czasu jest słabą presupozycją, której istota polega na potwierdzeniu dowolnej informacji i stworzeniu kontekstu, który w imię porozumienia domaga się uściślenia jej zakresu. W presupozycji z następstwem czasu proponujemy ograniczony wybór, w presupozycji ze zmianą czasu stawiamy słuchacza wobec konieczności uściślenia mało precyzyjnej wypowiedzi, żeby mógł zrozumieć intencje mówiącego.

Zdania zawierające słowa: „zacząć", „skończyć", „przestać", „kontynuować", „już", „jeszcze", „ciągle", „nadal" + czasownik stanowią eksplikację tej presupozycji.

• Przykład presupozycji ZMIANY CZASU w języku powszechnie używanym:

Pragniemy na jakiś czas zakończyć współpracę, co naszym zdaniem nie przekreśla wzajemnych, przyjaznych kontaktów.

W języku jurydycznym trudno jest rozróżnić presupozycje NASTĘPSTWA CZASU i ZMIANY CZASU. Prawnik układający przepis zawsze rzutuje pewną koncepcję w przyszłość. Często ten stan projektowany w przyszłości bywa obwarowany pewnymi warunkami, których spełnienie ustawodawca uważa za konieczne. Często też usiłuje przewidzieć zakłócenia mogące wydarzyć się w przyszłości i swoje uprawnienia regulacyjne powierza jakiemuś organowi i podmiotowi. Stan taki może budzić wątpliwości i stać się powodem do łatwego nadużywania kompetencji scedowanych. Można zatem przyjąć, że ilekroć występuje w tekście normy prawnej scedowanie uprawnień, które pozwalają na ingerencję w zwyczajny bieg zdarzeń będziemy mieli do czynienia z presupozycją ZMIANY CZASU.

• Przykład presupozycji ZMIANY CZASU w obowiązującym przepisie:

Jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo, że oprócz wezwanych stron, uczestniczących w postępowaniu, mogą być jeszcze w sprawie inne strony, nie znane organowi administracji publicznej, należy ponadto o terminie, miejscu i przedmiocie rozprawy ogłosić w drodze obwieszczeń albo w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości. (Art. 91. § 3.K P A)

Można zamknąć rozprawę również w wypadku, gdy ma być przeprowadzony jeszcze dowód przez sędziego wyznaczonego lub przez sąd wezwany albo gdy ma być przeprowadzony dowód z akt lub wyjaśnień organów państwowych, a rozprawę co do tych dowodów sąd uzna za zbyteczną. (Art. 224 § 2 K P C)

5. NOMINALIZACJE

Jest to sposób likwidowania działania w zdaniu poprzez używanie rzeczowników odczasownikowych. Jest to szczególna i silna presupozycja, pozwala skonstruować komunikat nie urażając nikogo i nie czyniąc konkretnych osób odpowiedzialnymi za jakieś wypadki. Stosuje się ją często w języku technicznym, języku polityki i publicznej komunikacji, ponieważ jako dążąca do depersonifikacji wyjaśnia rzeczywistość, ale unika słów, które można by odczytać jako zamiar napiętnowania kogokolwiek.

• Przykład:

Mamy problem ze wzajemnym porozumieniem się.

Zabieg językowy określony mianem nominalizacji występuje nagminnie w wielu opracowaniach na tematy prawnicze, zwłaszcza w informacjach prasowych. W tekstach przepisów prawnych ze względu na ich abstrakcyjny i generalny charakter doprecyzowane nominalizacje nie będą razić. Stopień precyzyjnych nominalizacji maleje, gdy poruszamy się w dół po hierarchii przepisów prawnych, dochodzą do zarządzeń, okólników, statutów oraz przepisów wewnętrznych jednostek prawnych. Zdarzają się jednak czasem w ważnych ustawach, np.:

• Przykład w języku jurydycznym:

Osoba trzecia wezwana na termin oględzin ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem do sądu, oraz wynagrodzenia za utratę zarobku na równi ze świadkiem, a ponadto zwrotu wydatków połączonych z dostarczeniem przedmiotu oględzin. (Art. 297. KPC)

"Wydatki połączone z dostarczeniem przedmiotu" — to zwrot wysoce nieprecyzyjny zależny od wielu okoliczności, możemy powiedzieć zależny od cech przedmiotowych (np. ochrona) i podmiotowych (możliwości i sposób poruszania się strony trzeciej - jednym słowem zapis pozostawiony do uznania sądu.

6. NIEOKREŚLONY CZASOWNIK

Nieokreślonych czasowników używa się w odniesieniu do świadomości lub czynności: „doświadczać", „odkrywać", „rozumieć", „pamiętać" "obowiązywać, „stosować"

• Przykładowe zwroty:

Należy pamiętać… Trzeba zastosować...

• Sformułowania tego typu w tekście przepisu prawnego, bądź komentarza nie rażą ilekroć ich kontekst jest doprecyzowany.

Ilekroć w ustawie użyte jest słowo… należy przez to rozumieć...

Przepisy ustawy należy stosować do...

Użytkownik ruchu drogowego jest obowiązany stosować się do...

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Preferowane style myślenia – metaprogramy Użycie presupozycji jako werbalnego środka wywierania wpływu

See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Kolarzowski Doktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy  Number of texts in service: 51  Show other texts of this author  Newest author's article: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice