Tego typu sformułowania z bezokolicznikiem można czasem zastąpić formą osobową. Niemniej warto pamiętać, że dla normy prawnej zabieg taki czasem może mieć skutek destrukcyjny. Zamiana na formę osobową będzie na pewno pożądana w komentarzach, glosach, czy opracowaniach zagadnień prawniczych.

7. GENERALIZACJE

Są to zdania zawierające słowa: „wszystkie" "każdy", „nikt", „żaden" lub ich zawężony desygnat.

• Przykładowe zwroty z mowy potocznej:

Nikt nie może tego zrozumieć...

Młodzi pracownicy nie sprawdzą się na tym odcinku.

Zdania te nie brzmią przekonująco. Możemy ich jednak użyć w swobodnej rozmowie, kiedy poprzemy przykładem i dodatkowym uzasadnieniem.

W języku jurydycznym generalizacje zdarzają się w omówieniach przepisów prawnych dość często. Służą wówczas podkreśleniu tego co sprawozdawca, bądź dziennikarz ma do zakomunikowania — emfaza. Natomiast w normach prawnych zdarzają się, gdy pisze je osoba nie wyczulona na niuanse języka.

• Przykładowy zapis z presupozycją normy statutowej:

Członek honorowy posiada wszystkie prawa członka zwyczajnego, za wyjątkiem czynnego i biernego prawa wyborczego a ponadto zwolniony jest od opłacania składek członkowskich. (norma przytoczona za statutem pewnej organizacji)

• Przykładowy zapisu bez presupozycyjnej generalizacji:

Członek honorowy posiada te same prawa co członkowie zwyczajni, za wyjątkiem czynnego i biernego prawa wyborczego a ponadto zwolniony jest od opłacania składek członkowskich.

Zwroty generalizacji można w wielu przypadkach opuścić, a jeżeli podmiot komunikujący ma wątpliwości, czy został prawidłowo zrozumiany może je zastąpić innymi precyzyjniejszymi określeniami, np. „takie samo, bez…", „z wyjątkiem", „w zasadzie", „jest równoznaczne z wyłączeniem", „jednak". .Najlepiej jednak przebudować cały zapis tak by np. uprawnienia posiadane i zabrane były expressis verbis wymienione.

8. BRAKUJĄCY WSKAŹNIK ODNIESIENIA

Polega on na tym, że zaimek zastępuje konkretne słowo czy nawet część zdania, która powinna być wypowiedziana, czy napisana w jego miejsce.

• Przykładowe sformułowanie:

To nie jest trudne.

W języku jurydycznym zdarzają się brakujące wskaźniki odniesienia. Często jednak ustawodawca używa ich w zdaniach złożonych, w których zaimki odnoszą się do uprzednio ujawnionej sentencji przepisu prawnego. Konstrukcje takie bywają zwięzłe, ale tracą na swej precyzji. Ulubionym określeniem dla redaktorów Kodeksu Spółek Handlowych z 2000 r. stało się zwrot: "dotyczy to"(występuje kilkadziesiąt razy):

• Przykładowy zapis z presupozycją przepisu:

Prawo prowadzenia spraw spółki może być odebrane wspólnikowi z ważnych powodów, na mocy prawomocnego orzeczenia sądu; dotyczy to również zwolnienia wspólnika od obowiązku prowadzenia spraw spółki.( Art. 47. K.S.H.)

• Przykładowy zapis bez presupozycji art. 47. K.S.H.

Prawo prowadzenia spraw spółki może być odebrane wspólnikowi z ważnych powodów, na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Orzeczenie takie może także nakazywać zwolnienie wspólnika od obowiązku prowadzenia spraw spółki.

Można by podjąć spór czy sformułowanie „dotyczy to" nie powinno przynajmniej w niektórych przypadkach zostać zastąpione słowami: „stan ten oznacza", „jest równoznaczne", „w przypadkach wymienionych w §… wymagane jest", czy kategoryczne w takich wypadkach „nakazuje się", Ewentualnie można zastanowić się nad użyciem zwrotów nie mających zakorzenienia w języku jurydycznym: „całkowite odsunięcie", „pełne zwolnienie". Kategoryczność, większa precyzja i konieczność budowy norm składających się ze zdań pojedynczych jest w takich przypadkach ewidentna.

B. Przykłady presupozycji wykorzystywane w normach zawierających domniemania prawne i klauzule generalne.

1. PRZYMIOTNIKI STOPNIOWANE, PRZYMIOTNIKI NIEDOOKREŚLONE

Szczególną presupozycyjną siłę ma drugi stopień stopniowania przymiotnika. Informuje o istnieniu kategorii, do których odnosi się stopień pierwszy i stwarza domniemanie istnienia stopnia najwyższego, np. mniejszy buduje pewnik istnienia małego i przypuszczenie istnienia najmniejszego. W języku potocznym przyjęło się niekiedy wzmacniać niedookreślony lub stopniowany przymiotnik zdrobnieniem, co uwypukla jego siłę oddziaływania.

• Przykładowe zdania:

Ta łódka jest mniejsza od… To bardzo maleńka miejscowość.

W tekstach prawnych występują częściej przymiotniki niedookreślone, które bazują na zwrotach odwołujących się do swobodnego uznania sądu lub urzędu. Nawet jeżeli w sformułowaniu pojawia się drugi stopień przymiotnika to też służy konieczności dookreślenia.

• Przykłady w języku jurydycznym:

„Czyn mniejszej wagi", „Znikoma szkodliwość".

Tego typu sformułowania bazują na domniemaniach prawnych podobnego rozumienia słów i ich zakresu.

• Przykład — język jurydyczny — konkretny przepis:

Nie jest przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. (§ 2. K. K-s.)

Oczywiście można stworzyć normy prawne pozbawione takich niedookreślonych zwrotów przymiotnikowych. W niektórych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego było by to może nawet wskazane. Z drugiej jednak struny każdy normodawca winien mieć świadomość, że wartość przepisu prawnego zależy nie zawsze od jego szczegółowości. Sytuacje życiowe bywają bogatsze, niż wyobraźnia niejednego prawnika. Nawet ci, którzy przewidują zdarzenia, które wymykają się szczegółowemu unormowaniu prawnemu, nie zawsze mogą poradzić sobie z materią języka, muszą jakieś treści wybrać a z innych zrezygnować. Klauzule generalne, domniemania prawne i niektóre typy określeń utarły się w praktyce a tworzący prawo stosują je, licząc na to, że ich czytelnikami będą przede wszystkim prawnicy, a w wypadku szczególnych kontrowersji ułożone przez nich przepisy zinterpretują sądy. Orzecznictwo sądowe tworzy doktrynę chętnie odwołującą się do domniemań zawartych w normach prawa stanowionego.

Nie kwestionując powyższych zastrzeżeń trzeba mieć świadomość używanych w przepisach prawnych i omówienia niedookreślonych przymiotników a naukowcy zajmujący się badaniem stosowania prawa i prawem sądowym winni z baczną uwagą im się przyglądać. Gdy okaże się, ze przyjęte domniemanie prawne lub klauzula generalna przestaje pełnić korzystną rolę w zapisie danej ustawy należy je zmienić. Tradycja, również prawna powstaje w dużym stopniu dla wygody użytkowników, a więc przede wszystkim dla wygody środowisk i zawodów prawniczych.

2. ŁĄCZENIE NIE WYNIKAJĄCE

Łączenie nie wynikające polega na łączeniu wątków kompletnie do siebie nie przystających, ale nie zupełnie przypadkowych. W żywej mowie, z którą prawnicy spotykają się w czasie rozmów z klientem lub na sali rozpraw takie związki mogą mieć czasem istotną rolę perswazyjną.

• Przykłady w „mowie żywej":

Osiąganie wysokich wyników w szkole świadczy o wysokiej inteligencji.

Łączenie obrazów i treści cokolwiek wątpliwych dla potocznego odbiorcy jest podstawą reklamy.

Tymczasem język jurydyczny winien być zwięzły, a w przypadku normodawcy niezwykle precyzyjny. Każde słowo użyte w umowie czy statucie winno mieć swój ściśle określony zakres, a pomiędzy zapisami użytych w dokumencie prawnym norm nie mogą wystąpić sprzeczności. Jest to minimalny wymóg językowy dotyczący wszelkiego typu aktów prawnych. Gdy dodamy do tego operowanie wewnątrz systemu prawnego i pomiędzy różnymi systemami (np. prawa krajowego i Wspólnotowego), sytuacja twórców ustawy regulującej jakąś dziedziną w sposób kompleksowy komplikuje się niepomiernie.

• Spójrzmy na przykład przepisu:

Wprowadzenie towaru na obszar celny Wspólnoty lub jego wyprowadzenie z tego obszaru powoduje z mocy prawa powstanie obowiązków i uprawnień przewidzianych w przepisach prawa celnego, jeżeli przepisy prawa, w tym umowy międzynarodowe, nie stanowią inaczej. (Art. 2. U.C.)

Rozstrzał wyłączeń przewidziany w artykule 2 najnowszego polskiego prawa celnego wynikający ze zwrotu "jeżeli przepisy prawa, w tym umowy międzynarodowe" jest ogromny.

3. AUTORYTET

Są to opinie i sądy, przy których ich mówca zostaje pominięty, stąd też językoznawcy określają tego typu zdania lub równoważniki zdań powszechne w mowie potocznej i coraz częściej stosowane w literaturze pięknej, kiedy autor chce przybliżyć język literacki do życia — autorytetem anonimowym.

Dobrze jest być punktualnym.

W języku jurydycznym nie ma autorytetów anonimowych: ustawodawca, ustawa, przepis kryją się za autorytetem prawa jako takiego. Autorzy tekstów orzeczeń, glos, komentarzy i opracowań dodatkowo korzystają z autorytetu osób znających się na literze prawa, posiadających wiedzę, kompetentnych a przez to liczących się i będących potrzebnymi na podobieństwo nieodzownego narzędzia.

CZĘŚĆ III. WNIOSKI I POSTULATY

1. Normy prawne bez presupozycji?

Presupozycje są częścią języka, którym się posługujemy. Występują także w języku jurydycznym w tym w zapisach norm prawnych. Całkowite wyeliminowanie ich z języka jurydycznego nie jest możliwe. Językoznawcy do presupozycji zaliczają także zwroty, które w sensie logicznym przyjmują różnorodną postać implikacji. Nie jest możliwe sformułowanie pewnych norm prawnych inaczej, jak np. poprzez implikację, czy negację (przeczenie). A nawet jeżeli było by to możliwe zabieg taki nie dawał by — w sensie komunikacyjnym - niczego pozytywnego w zamian.

Niemniej zwrócenie uwagi na presupozycje, wyczulenie na ich istnienie i taksonomię dla układających normy prawne i piszących o prawie jest bardzo potrzebne. Jest tak dlatego, że zarówno w języku mówionym, jak i w dokumentach wyrażonych na piśmie w tym we wszelkiego rodzaju aktach prawnych presupozycje mają tendencję do grupowania się — spiętrzania. Spiętrzone presupozycje oddziałują silniej, ale często rozmywają precyzję wypowiedzi. Zatrzymują uwagę, wymagają czasu, intelektualnego skupienia, do tego, żeby umysł słuchacza bądź czytelnik je „rozpakował". Tymczasem „rozmycie" znaczeniowe i brak precyzji wypowiedzi jurydycznych z reguły nie jest potrzebne. Czasem adwokat może usiłować przyjąć interpretację przepisu prawnego korzystniejszą dla jego klienta, a prokurator taką, która pozwoli mu na podtrzymanie aktu oskarżenia. Ale ustawodawca, normodawca niższego szczebla, podmiot administracji wydający decyzję, bądź sporządzający ugodę powinni wypowiadać się jasno bez nadmiernego rozmycia znaczenia i sensu.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Preferowane style myślenia – metaprogramy Użycie presupozycji jako werbalnego środka wywierania wpływu

See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Kolarzowski Doktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy  Number of texts in service: 51  Show other texts of this author  Newest author's article: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice