Zysk rządu płynący z tytułu zawartego układu sprowadzał się do możliwości przystąpienia do regulacji położenia prawnego Cerkwi prawosławnej i dalszego umacniania rzymskiego katolicyzmu na kresach wschodnich. Kościół katolicki uzyskał przede wszystkim prawo własności nieruchomości pounickich, które zajął samowolnie, a w świetle opinii sądów – bezprawnie. Wprawdzie Kościół zrzekł się dalszych roszczeń, ale w myśl dotychczasowych orzeczeń sądowych miał małe szanse na dalsze powiększenie stanu posiadania, a nawet mógł się liczyć z możliwością utraty nieruchomości samowolnie przejętych w posiadanie. Zobowiązanie rządu do rozważenia w przyszłości możliwości przekazania Kościołowi innych jeszcze świątyń pounickich stwarzało natomiast pomyślne perspektywy, biorąc pod uwagę ówczesną politykę wschodnią. Nie małe znaczenie miało wreszcie zrealizowanie postulatu biskupów, aby rząd nie potrącił z dotacji konkordatowej sumy 50 zł za każdy hektar przyznanej Kościołowi ziemi pounickiej.

W czasie trwania negocjacji o nieruchomości pounickie obradowała Komisja Mieszana (tzw. budynkowa), która miała przygotować układ w sprawie budynków pokościelnych, z wyłączeniem pounickich ^{[ 137 ]}. Kościół zgłosił roszczenia o zwrot 384 obiektów znajdujących się w posiadaniu skarbu państwa, ale wkrótce okazało się, że 168 obiektów nie podpadało pod art. 24 pkt 3 konkordatu, w stosunku do 76 wycofano pretensje i ostatecznie przedmiotem obrad stało się 140 0biektów. Ustalono, że 42 obiekty pozostaną w rękach skarbu państwa, 45 proponowano odstąpić Kościołowi bez warunków, 39 z warunkami, 14 obiektów miało być podzielonych ^{[ 138 ]}. Układu tego nie zdołano jednak zakończyć przed wrześniem 1939 r.

Na konferencji międzyministerialnej 13.7.1938 r. rozważono aktualny stan rokowań ze Stolicą Apostolską ^{[ 139 ]} i stwierdzono, że po zawarciu układów o dobra pounickie i budynki pokościelne należy przystąpić do rokowań w sprawie ziem pokościelnych. Zebrani zgodnie ustalili, że ten trzeci układ winien doprowadzić do zaspokojenia wszystkich roszczeń Kościoła katolickiego, a tym samym zlikwidować załącznik A do konkordatu. Postanowiono zwrócić się do Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, aby nadesłano spis nieruchomości pokościelnych, które były w posiadaniu skarbu państwa w dniu podpisania konkordatu. Materiał ten miał stanowić podstawę do wstępnej analizy i opracowania tez ostatniego układu.

Jest sprawą godną uwagi, że przez okres 14 lat rokowań na temat wykonania konkordatu i jego majątkowych postanowień, nie podnoszono kwestii uregulowania sprawy gruntów pokościelnych, z wyjątkiem pounickich. Brak zainteresowania biskupów tą sprawą można jednak łatwo wytłumaczyć przy pomocy prostej kalkulacji. Obszar ziem pokościelnych, znajdujących się w rękach państwa, biskupi szacowali na 384 020 ha ^{[ 140 ]}. Za ziemie te Kościół katolicki w Polsce otrzymywał roczną dotację z zastrzeżeniem, że w przypadku parcelacji tych dóbr i nadania mensom biskupim, kapitulnym, seminaryjnym i proboszczowskim odpowiednich obszarów, zgodnych z konkordatową normą, rząd potrąci z dotacji po 50 zł rocznie za każdy nadany hektar ziemi. 50 zł rocznie z 1 ha ziemi było ustaloną w konkordacie normą czystego dochodu. Z rachunku wynikało, że cały dochód netto z dóbr pokościelnych, nawet gdyby ich obszar obejmował rzeczywiście 384.020 ha, wynosił 19,2 mln zł, czyli był niższy od dotacji przyznawanej Kościołowi. Ponieważ rząd, po odliczeniu gruntów pounickich, uznawał, iż posiada tylko 200.000 ha, dotacja nie powinna być wyższa niż 10 mln zł. W tej sytuacji biskupom bardziej się opłacało pobieranie dotacji niż spór o dobra pokościelne.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Dobra martwej ręki w dawnej Polsce i dzisiaj Zarząd majątkiem Kościoła w XX-leciu międzywojennym

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Wisłocki Ur. 1928, zm. 2008. W latach 1944-1945 działał w Armii Krajowej. W czerwcu 1956 aresztowany i przetrzymywany w Urzędzie Bezpieczeństwa. W 1948 ukończył szkołę średnią w Przemyślu. W 1952 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W 1963 - doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy o rzemieślniczych cechach poznańskich w okresie przed wojnami szwedzkimi. Od 1978 jest doktorem habilitowanym, od 1983 profesorem nauk humanistycznych, a od 1995 - profesorem zwyczajnym. Od 1953 pracował w Archiwum Państwowym w Poznaniu na stanowisku kierownika pracowni mikrofilmowej. Później - od roku 1956 aż do 1988 - był pracownikiem naukowym Wydziału Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie wypromował 250 magistrów i 12 doktorów. W 1982 został dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN. Od 1987 kierował Zakładem Badań Narodowościowych PAN, w którym utworzył czasopismo "Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa". W latach 1955-1992 był członkiem władz poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, a od 1972 do 1985 - głównym redaktorem wydawnictw Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.  Number of texts in service: 10  Show other texts of this author  Newest author's article: Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne