Obszar majątku ziemskiego kościoła katolickiego

W związku z zapowiedzianą w uchwale sejmu z 10.7.1919 r. reformą rolną, która miała objąć także tzw. dobra martwej ręki, Ministerstwo WRiOP zwróciło się w październiku 1919 r. do wojewodów i Generalnego Delegata Rządu we Lwowie o przesłanie wykazów kościelnych dóbr ziemskich. Wojewodowie mieli sporządzić zestawienia na podstawie posiadanych materiałów i informacji uzyskanych w kuriach biskupich. Zadanie to okazało się niewykonalne z kilku względów. Nie wszystkie urzędy wojewódzkie posiadały odpowiednie statystyki i przesyłały do resortu tylko fragmentaryczne informacje. Minister b. dzielnicy pruskiej ocenił np. stan posiadania archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej na około 3000 ha, podczas gdy kuria poznańska wykazała 26.779 ha, a gnieźnieńska 19.429 ha ^{[ 46 ]}. Wojewodowie ze wschodnich i południowych województw nie mogli podać wiarygodnych informacji, chociażby ze względu na nieustabilizowane granice, a ponadto na opór biskupów na tych obszarach, przeciwnych jakiejkolwiek akcji zamierzającej do objęcia dóbr kościelnych reformą rolną i w związku z tym odmawiających informacji na temat posiadanych dóbr ziemskich. Ostatecznie władze państwowe mogły się posługiwać tylko danymi, które przedstawił na posiedzeniu Sejmu 26.6.1919 r. poseł ks. Kazimierz Kotula ^{[ 47 ]}. Według relacji posła Kościół katolicki posiadał na ziemiach byłych trzech zaborów ogółem gruntów 218.728 ha:

• b. zabór austriacki — 120 028 ha

• b. zabór pruski — 50 000 ha

• b. zabór rosyjski — 39 700 ha.

W latach 1920-1921 został w Polsce, w ówczesnych granicach przeprowadzony spis powszechny, którym objęto również wielką własność ziemską. Spisem objęto tylko gospodarstwa rolne powyżej 50 ha i w związku z tym nie można było stwierdzić, jaką ilość ziemi posiadał Kościół katolicki ogółem. Ze spisu wynikało (zob. tabelę 3), że różne kościelne osoby prawne były właścicielami 1070 majątków powyżej 50 ha gruntu o łącznej powierzchni 229.306 ha. Z tej ogólnej powierzchni Kościół katolicki posiadał 89,3%, Cerkiew prawosławna 10,6%, a kościoły ewangelickie 0,1%. Kościół katolicki posiadał 868 majątków, na które średnio przypadało po 236 ha, Cerkiew prawosławna 199 majątków po około 123 ha i kościoły ewangelickie 3 majątki po około 80 ha.

Tabela 3: Źródło: Wielka własność ziemska kościołów w Polsce w 1920 r. (pow. 50 ha). Spis rolny z 1920 r. – Statystyka Polski. Warszawa 1925, z. V, s. VII; S. Gołębiowski, Problem reformy rolnej, s. 1-11.

Na prośbę Ministerstwa WRiOP Biuro Episkopatu Polskiego przesłało w marcu 1928 r. zestawienie własności ziemskiej Kościoła katolickiego wszystkich trzech obrządków. Okazało się, że własność ta obejmowała 324.632 ha (tabela 4), czyli o około 120.000 ha więcej niż ujawnił to spis rolny wielkiej własności z 1920 r. (tabela 3). Nie było to jednak nadal zestawienie pełne. Najwięcej wątpliwości mogą budzić informacje dotyczące własności zakonów, ponieważ zebrano dane tylko od 45 zakonnych osób prawnych, na ogólną ich liczbę około 130 w Polsce. Zapewne większość domów zakonnych nie dostarczyła ordynariuszom wykazów posiadanych majątków, a kurie, ze względu na brak uprawnień, nie mogły nalegać.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Dobra martwej ręki w dawnej Polsce i dzisiaj Zarząd majątkiem Kościoła w XX-leciu międzywojennym

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Wisłocki Ur. 1928, zm. 2008. W latach 1944-1945 działał w Armii Krajowej. W czerwcu 1956 aresztowany i przetrzymywany w Urzędzie Bezpieczeństwa. W 1948 ukończył szkołę średnią w Przemyślu. W 1952 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W 1963 - doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy o rzemieślniczych cechach poznańskich w okresie przed wojnami szwedzkimi. Od 1978 jest doktorem habilitowanym, od 1983 profesorem nauk humanistycznych, a od 1995 - profesorem zwyczajnym. Od 1953 pracował w Archiwum Państwowym w Poznaniu na stanowisku kierownika pracowni mikrofilmowej. Później - od roku 1956 aż do 1988 - był pracownikiem naukowym Wydziału Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie wypromował 250 magistrów i 12 doktorów. W 1982 został dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN. Od 1987 kierował Zakładem Badań Narodowościowych PAN, w którym utworzył czasopismo "Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa". W latach 1955-1992 był członkiem władz poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, a od 1972 do 1985 - głównym redaktorem wydawnictw Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.  Number of texts in service: 10  Show other texts of this author  Newest author's article: Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne