Księga Hioba Księga Lewiatana

6. Ulewa i mróz
38:25 Kto wyrąbał chodnik dla ulewy i wyznaczył drogę piorunowi,
38:26 Aby zesłać deszcz na ziemię nie zamieszkaną, na pustynię bezludną,
38:27 Aby obficie nawodnić miejsca puste i opuszczone i rozkrzewić zieloną trawę?
38:28 Czy deszcz ma ojca, a kto zrodził krople rosy?
38:29 Z czyjego łona wychodzi mróz, a kto zrodził szron niebieski?
38:30 Wody twardnieją jak kamień, a powierzchnia toni tężeje.

7. Gwiazdozbiory
38:31 Czy możesz związać pęk Plejad [Kimah] albo rozluźnić pasek Oriona [Kesil]?
38:32 Czy możesz wyprowadzić gwiazdy Zodiaku [Mazzaroth] w czasie właściwym i wyprowadzić Niedźwiedzicę [Asz] z jej młodymi?
38:33 Czy znasz porządek nieba albo czy możesz ustanowić jego władztwo na ziemi?

8. Chmury i łagwie niebieskie
38:34 Czy potrafisz podnieść swój głos ku chmurom, aby cię okrył nawał wód?
38:35 Czy możesz wypuścić błyskawice, aby poszły i rzekły do ciebie: Oto jesteśmy!?
38:36 Kto nadał wałom obłoków wróżebne znaczenie albo kto łunie niebieskiej wymowę proroczą?
38:37 Kto zdoła dokładnie zliczyć obłoki, a kto potrafi wylać łagwie niebieskie,
38:38 Gdy gruda jest twarda jak odlew, a bryły przylegają do siebie?

Porównajmy ten opis kolejnych etapów tworzenia z Enuma Elish oraz nazwami bóstw/ planet:

Być może jest to zbieżność przypadkowa, ale dla mnie konotacje z Enuma Elish są widoczne gołym okiem, podobnie jak w przypadku „uspokojenia Morza” i „rozbicia łba Lewiatana”. I oczywiście zdaję sobie sprawę, że Uran i Neptun nie były znane w czasach starożytnych (a może były? Któż to w sumie może przesądzić, skoro starożytni potrafili przewidywać zaćmienia słońca w oparciu o maszyny analogowe, znane z greckiej Antikythery ^{[ 5 ]} czy też znali zjawisko precesji dokładniej niż chcielibyśmy im to obecnie przypisywać, w Babilonii odkryto również soczewki z kryształu górskiego…)

Gwiazdozbiory i Chmury opisane są w tej samej kolejności, znajdują się w tej samej pozycji co Anu i Ea w eposie babilońskim. Za zbieg okoliczności można więc uznać jedynie nadanie kolejnych nazw planet w takiej a nie innej kolejności w czasach nowożytnych, bo wybór był w sumie niewielki, a w sytuacji gdy cały panteon grecko-rzymski wywodzi się z Bliskiego Wschodu, sięgając czasów Sumeru, o przypadki nie trudno. Z kolei to, że nazwy planet odpowiadają głównemu panteonowi bóstw przypadkiem już nie jest, tak samo jak korelacja poszczególnych bóstw z kolejnymi znakami zodiaku (Wenus – Isztar – Virgo, Mars – Ninurta – Saggitarius etc).

Ród Kaina

Para Kishar – Anshar zwróciła również moją uwagę na ród Kaina (Rdz 4:17-24), będący jakby odbiciem rodu Seta, tyle że w starszej, krótszej, jahwistycznej wersji, zawierającej wzmiankę o pokucie Lameka (zabicie syna). Enosz podobnie jak Adam oznacza „człowieka” lub „ziemię”, wystarczy więc zamienić Mahalale’ela miejscami z Hanokiem, by uzyskać dwie identyczne genealogie:

(1) Adam
(2) Szet, Kain i Habel, Chawa

(3) Enosz = Adam (1)
(4) Kenan – Kain (2)
(7) Hanok – Hanok (3)
(6) Jared – Irad (4)
(5) Mahalale’el – Mehuja’el (5)
(8) Metuszelah – Metusza’el (6)
(9) Lamek – Lamek (7)
(10) Noe – Jabal, Jubal i Tubal-Kain (8)

Podobieństwo tych dwóch linii jest tak znaczące, że już dość dawno ród Kaina i Seta uznano za dwie wersje tego samego spisu imion, opracowane przez dwóch kolejnych redaktorów, odpowiednio Kapłana i Jahwisty. A skąd w tym zestawieniu wziął się Szet? Być może (a raczej na pewno) jest to pierwotne imię Kaina, bo historia Kaina, Abla i Naamy to nic innego jak trawestacja mitu chociażby o Secie, Ozyrysie i Izydzie. Brat zabija brata z miłości do siostry, ^{[ 6 ]} ale to już inna opowieść i inna historia.

I oto po raz kolejny mamy parę dwóch, wyróżniających się bóstw Anshar-Kishar: Mehuja’el- Metusza’el. Jared – Irad pasuje z kolei w miejsce babilońskiego boga Irru, Noah koresponduje z babilońskim bogiem wody Ea… Przypadek? Możliwe, ale prędzej twórczy plagiaryzm. Dopasujmy więc komplet imion do wcześniejszego zestawienia:

Ziemia i Morze – Abzu i Tiamat – Ziemia (+Księżyc) – ADAM i KAIN
Świt – Lahmu (wojowniczka) – Afrodyta – Wenus — HANOK
Otchłań – Lahamu (wojownik) – Ares/Hades – Mars – IRAD

Śnieg – Kishar (władca gór) – Zeus – Jowisz – MEHUJA’EL
Ulewa – Anshar (władca nieba) – Kronos – Saturn – METUSZA’EL

Gwiazdozbiory – Anu (bóg niebios) – Uranos – Uran — LAMEK
Chmury – Ea (bóg wody) – Posejdon – Neptun — NOAH

Czy kolejne etapy stworzenia mogą opisywać kolejne planety naszego układu słonecznego, poświęcono kolejnym bóstwom? Jeśli tak, w obu przypadkach brakuje Merkurego, a nasze poglądy na temat zakresy wiedzy starożytnych astronomów po raz kolejny należałoby weryfikować. Kwestię tę pozostawmy więc raczej w sferze domysłów, bo brak tutaj jakichkolwiek dowodów zewnętrznych, poza samymi mitami – chyba że nazwy babilońskich planet tłumaczono z równie wielkim zaangażowaniem twórczym, co nazwy gwiazdozbiorów w księdze Hioba.

Byk i Orion

Powróćmy więc na chwilę do opisu konstelacji biblijnych zawartych w Księdze Hioba i pierwszym przemówieniu Jahwe:

38:31 Czy możesz związać pęk Plejad [Kimah] albo rozluźnić pasek Oriona [Kesil]?
38:32 Czy możesz wyprowadzić gwiazdy Zodiaku [Mazzaroth] w czasie właściwym i wyprowadzić Niedźwiedzicę [Asz] z jej młodymi?

O ile co do tłumaczenia terminów Kimah („Ornament” — Plejady) i Kesil („Głupiec, Olbrzym” — Orion) nie ma wątpliwości, tak przy Niedźwiedzicy (Asz) takiej zgodności już nie ma. Najbardziej wiarygodne tłumaczenie, oparte na Peszicie, wskazuje na Aldebarana w konstelacji Byka, wraz ze swymi „młodymi”: Hyadami. ^{[ 7 ]} Inni próbują tutaj widzieć (w oparciu o własne domysły) Niedźwiedzicę czy Arkturusa, autorzy Septuaginty również nie byli pewni: w 38:32 podali Mazarot i Hesperona (Wenus, Gwiazdę Wieczorną).

Za Aldebaranem i Hyadami przemawiają nie tylko najnowsze analizy leksykalne czy sięgnięcie do źródeł starożytnych (targumy, Peszita): w dwóch powyższych wersetach opisano w spójny sposób określony wycinek nieba: Konstelację Byka (przez którą przechodzi pas ekliptyki – Mazzaroth i której fragment stanowią Hyady i Plejady) i sąsiadujący z nią gwiazdozbiór Oriona: dwa najważniejsze gwiazdozbiory Egiptu (wiosenny wschód słońca w konstelacji Taurus, konstelacja kardynalna z najjaśniejszą gwiazdą na pasie zodiaku — Aldebaranem):

Mazzaroth i Oś Świata

Jeżeli chodzi o Mazzaroth to jedynie w Biblii Warszawskiej możemy znaleźć poprany przekład tego terminu:

38:32 Czy możesz wyprowadzić gwiazdy Zodiaku w czasie właściwym i wyprowadzić Niedźwiedzicę z jej młodymi?

Inne tłumaczenia mają tu różnorakie warianty (Czy wypuścisz o czasie Gwiazdę Poranną? (BT), Czy ty ukazujesz w swym czasie Jutrzenkę? (BWP)), najczęściej słowo to pozostawia się bez tłumaczenia. W przekładach angielskich dominuje zwrot „gwiazdozbiory”, bo Mazzaroth oznacza konstelacje właśnie, tyle że szczególne: pasa zodiakalnego, wywodząc się ze staroakadyjskiego mazzaltu. ^{[ 8 ]} We wszystkich źródłach, jakie sprawdzałem Mazzaroth oznacza konstelacje zodiaku, nie przeszkadza to jednak tłumaczom pisać o „Jutrzence” czy „Wenus” domniemając sens w oparciu o dalsze słowa „w czasie właściwym”… Zresztą czy to pierwsza taka sytuacja, gdzie dane wersety tłumaczy się według własnego widzi mi się? Nie pierwsza i nieostatnia. Kolejne przykłady przed nami (chociażby węże, potwory morskie tannim tłumaczone jako szakale, bo akurat tak „tłumaczowi” pasowało z kontekstu).

[ 7 ] Astronomy in the Bible, Ash: Modern philologists do not admit the alleged connection of Ayish with na 'ash, nor is any funereal association apparent in Book of Job. On the other hand, Professor Schiaparelli draws attention to the fact that ash denotes „moth" in the Old Testament, and that the folded wings of the insect are closely imitated in their triangular shape by the doubtly aligned stars of the Hyades. Now Ayish in the Peshitta is translated Iyutha, a constellation mentioned by St. Ephrem and other Syriac writers, and Schiaparelli's learned consideration of the various indications afforded by Arabic and Syriac literature makes it reasonably certain that Iyutha authentically signifies Aldebaran, the great red star in the head of the Bull, with its children, the rainy Hyades

[ 8 ] The New Westminster Dictionary of the Bible, Mazzaroth, s. 599-600: MAZZAROTH (mazaroth) [mazzaroth]. A feature of the starry heavens (Job 38:32). The margin of the Authorized Version and the Revised Version of the Bible interprets it as the sign of Zodiac, equivalent to Hebrew mazzaloth (II Kings 23:5, RSV, “constellations”). The Hebrew word is of Babylonian origin. It goes back to Old Akkad, manzaztu, which became manzaltu, mazzaltu (station, position of the planet in the zodiac). In late Hebrew mazzal, Aramaic mazala came to mean constellation of the zodiac, or planet. The interpretation of either zodiacal signs or planets is possible. Por. również: Astronomy in the Bible, Mazzaroth: …the word appears to be etymologically akin to Mazzaloth, which in rabbinical Hebrew signifies primarily the Signs of the Zodiac, secondarily the planets.