Największe problemy współcześnie wzbudza legalizacja czynnej, dobrowolnej eutanazji. Istnieją państwa traktujące taki rodzaj eutanazji jako przestępstwo zabójstwa (np. Francja, Wielka Brytania, Kanada, Szwecja, Izrael, Czechy). W wielu innych państwach kwalifikuje się ją jako uprzywilejowany typ przestępstwa zabójstwa (np. Niemcy, Polska, Austria, Dania, Włochy, Grecja, Szwajcaria). Orzecznictwo w Japonii jest dość liberalne dla sprawców tego rodzaju eutanazji (podstawowym warunkiem są nieznośne cierpienia, nieuleczalność i śmiertelność choroby). ^{[ 69 ]}

Pierwszym na świecie aktem ustawodawczym dopuszczającym eutanazję czynną dobrowolną ^{[ 70 ]} był australijski Rights of the Terminally Ill Act (‘ROTTI’ Act ) z 1995 r. Uchwalono go niewielką większością głosów. Obowiązywał na Terytoriach Północnych i był stosowany tylko przez rok. Wszedł w życie w czerwcu 1996 r., ale Federalny Parlament uchylił go w marcu 1997 r. ^{[ 71 ]} Przewidywał następujące warunki dokonania eutanazji: pełną świadomość (sound mind ) pacjentów, decyzję podjętą po odpowiednim rozważeniu sytuacji (after due consideration ), terminalną fazę nieuleczalnej choroby, nieznośne i niedające się uśmierzyć bóle (severe pain or suffering ), pełną informację od lekarza o chorobie i możliwych zabiegach leczniczych oraz opiece paliatywnej (palliative care ), pisemne żądanie pacjenta (certificate of request ), opinie aż trzech lekarzy, w tym konsultację z psychiatrą, rozważenie przez pacjenta implikacji jego decyzji dla rodziny, okres nie mniej niż 7 dni pomiędzy podjęciem decyzji przez pacjenta i poinformowaniem lekarza a podpisaniem pisemnego żądania, okres nie mniej niż 48 godzin między pisemnym żądaniem a wykonaniem żądania pacjenta, brak korzyści materialnych dla personelu w związku ze śmiercią. Euthanasia Laws Act (‘the Andrews Act ’) z 1997 r. uchylił ów akt, odbierając prawo parlamentów autonomicznych do decydowania w sprawie eutanazji. ^{[ 72 ]}

W Australii eutanazja czynna dobrowolna jest przedmiotem publicznej debaty oraz sporów w doktrynie. Badacze australijscy zauważają, że ustawa z 1995 r. była mniej bezpieczna proceduralnie niż ustawa holenderska, ponieważ na Terytoriach Północnych nie było wymogu informowania przez lekarza o akcie eutanazji i składania przez niego raportu do specjalnego komitetu. Ograniczono zatem możliwość ścigania nadużyć w eutanazji i wspomaganym samobójstwie. ^{[ 73 ]}

Sytuacja w Holandii była bardziej złożona. W powszechnym odczuciu jest to kraj o najbardziej liberalnym prawie eutanazyjnym. Zanim jednak uchwalono w 2001 r. ustawę pozwalającą na eutanazję czynną dobrowolną, występowała powszechna praktyka nielegalnej eutanazji czynnej już od lat 70. XX w. Sądy holenderskie traktowały eutanazję czynną jako działanie w warunkach stanu wyższej konieczności. Praktyka organów wymiaru sprawiedliwości doprowadziła do faktycznej dekryminalizacji eutanazji czynnej. ^{[ 74 ]} Sąd Najwyższy nie wszystkie sprawy traktował tak liberalnie (jak się uważa potocznie), żądając respektowania określonych warunków (nieuleczalność choroby, ogromne cierpienia fizyczne lub psychiczne, pisemna lub ustna wola). Doszło do „zmowy milczenia” praktyki lekarskiej z organami ścigania. ^{[ 75 ]} Wypracowano w latach 80. „warunki ostrożnej praktyki medycznej”. W 1984 r. General Board of the Royal Dutch Medical Association opublikowała warunki, które należy spełnić przy eutanazji. Orzecznictwo odnosiło się pozytywnie do tych wytycznych. ^{[ 76 ]} W 1990 r. zawarto porozumienie między Towarzystwem Medycznym a Ministrem Sprawiedliwości dotyczące procedury eutanazyjnej. Lekarz nie wydawał już deklaracji o naturalnej śmierci, ale miał obowiązek powiadomienia prokuratury o przypadku czynnej eutanazji, a prokuratura badała, czy spełniono powyższe „warunki”. Niestwierdzenie uchybień przez lekarza-eksperta wobec tych „warunków” skutkowało odstąpieniem od wszczęcia postępowania karnego wobec lekarza. ^{[ 77 ]} W latach 90. podstawy prawne miały już „testamenty życia” i instytucja pełnomocnika do spraw zdrowia. Mimo to na gruncie prawa karnego eutanazja czynna cały czas była przestępstwem zabójstwa. ^{[ 78 ]} Warto zauważyć, że występował w tej sytuacji klasyczny przykład dylutacji mocy obowiązującej prawa powszechnie obowiązującego. ^{[ 79 ]} Mówiąc prościej, mieliśmy do czynienia z martwym prawem (dead letter ) i absolutną przewagą law in action nad law in books , ukazującą hipokryzję prawodawcy z jednej strony, a pragmatyzm władzy – z drugiej.

Trzeba podkreślić, że ustawa holenderska z 2001 r. nie używa terminu „eutanazja”, tylko mówi o „zakończeniu życia na żądanie pacjenta” lub „pomocy w samobójstwie”). Ustawa wprowadziła zmiany do kodeksu karnego. Uchylono karalność i bezprawność karną eutanazji w określonych okolicznościach. Do wymogów „ostrożnej praktyki medycznej” zalicza się: świadomą i trwałą decyzję pacjenta, upewnienie się lekarza co do podstaw decyzji (wykluczenie depresji), nieuleczalność choroby i cierpienia „nie do zniesienia”, dokładną informację o stanie zdrowia dla pacjenta, dyskusję między lekarzem a pacjentem i wspólne dojście do wniosku o konieczności eutanazji, konsultację z innym lekarzem, pisemną opinię tego lekarza, szczegółową dokumentację lekarską powyższych czynności. Decyzję o swej woli i eutanazji pacjent może umieścić także w testamencie życia. Lekarz — i to bez ponoszenia żadnych sankcji — nie musi się zastosować do testamentu. Istnieją pewne ograniczenia prawne względem osób niepełnoletnich. Osoby mające 16 lat podejmują decyzję z udziałem rodziców lub opiekunów. Osoby powyżej 12 lat muszą mieć zgodę rodziców lub opiekunów. Obligatoryjne dodatkowe konsultacje są wymagane także w przypadkach: 1) osób z zaburzeniami psychicznymi, 2) wątpliwości lekarza co do decyzji pacjenta, jego świadomości i poczytalności. ^{[ 80 ]} Zauważmy, że w obu przypadkach decyzję podejmuje (lub uczestniczy w jej podjęciu) także małoletni pacjent, co może wydawać się dość kontrowersyjne. Zwłaszcza, dziwi brak udziału organu sądowego w procesie decyzyjnym, kontrolującego zgodność decyzji z ogólnymi warunkami przewidzianymi ustawą. Jak widać, mimo wszystko procedura eutanazyjna jest dość sformalizowana.

Warto dodać, że ustawa holenderska reguluje także kontrolę nad zasadnością eutanazji. Kontrola ma, rzecz jasna, charakter następczy. Lekarz dokonujący eutanazji jest zobowiązany przekazać całą dokumentację po akcie eutanazji do lokalnego lekarza-patologa O spełnieniu wymogów ostrożnej praktyki lekarskiej decyduje specjalny komitet regionalny – organ złożony z prawników, etyków i lekarzy. Komisja, która stwierdzi, że złamano warunki ustawowe, przekazuje sprawę do prokuratury. Prokuratura wszczyna postępowanie w sprawie zabójstwa. Spełnienie wszystkich warunków ustawowych dotyczących działania lekarza jest objęte kontratypem. Czyn nie stanowi – ze względu okoliczność wyłączającą jego bezprawność — przestępstwa zabójstwa. ^{[ 81 ]}

W 2002 r. uchwalono w Belgii ustawę o eutanazji opartą na regulacjach holenderskich. Modyfikacje polegają na wydłużeniu procedury eutanazyjnej (dłuższe odstępy czasu między kolejnymi rozmowami lekarza z pacjentem etc.). Testament życia (na wzór living will ) jest ważny tylko 5 lat (jak w USA). Lekarz może odmówić dokonania eutanazji (podobnie jak w Holandii), ale musi wskazać pacjentowi innego lekarza, który jej dokona. ^{[ 82 ]} Podobne regulacje są w fazie projektów w innych krajach zachodnich (np. Hiszpania, Francja). ^{[ 83 ]}

Trzeba odnotować, iż przed wejściem w życie ustawy holenderskiej podnoszono, że tak naprawdę przypadki eutanazji w Holandii są poza skuteczną kontrolą, mimo proceduralnych zabezpieczeń stworzonych przez orzecznictwo i Holenderskie Towarzystwo Medyczne. ^{[ 84 ]} Wydaje się, że obecnie egzekwowanie przesłanek „ostrożnej praktyki medycznej” znajduje się na wyższym poziomie niż przed wejściem w życie ustawy (przed 2001 r.). Procedura eutanazji jest pod większą kontrolą państwa.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Eutanazja – za czy przeciw? O eutanazji

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word