Status prawny muzułmanów we współczesnej Polsce

Wolność religii, w myśl Konstytucji obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących, ^{[ 12 ]} oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam gdzie się znajdują (art. 53 ust. 2). Ustawodawca konstytucyjny wyklucza zmuszanie kogokolwiek do uczestniczenia, ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych, odnosi się to także do dzieci. Jednostka podlega ochronie także przed subtelnymi formami presji w sprawach religijnych religijnych. Ustrojodawca gwarantuje tzw. prawo do milczenia, tzn. nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swoich przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych (art. 53 ust. 7). Odpowiada temu prawo podmiotowe do zachowania milczenia w sprawie swojej religii lub światopoglądu, o którym wspomina ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Państwo od kolebki aż po grób nie powinno interesować się wyznaniem swoich obywateli. ^{[ 13 ]}

Ustawa z 17.5.1989 r. zawiera najbogatszy w polskim systemie prawnym, otwarty katalog uprawnień jednostki w zakresie wolności sumienia i wyznania. Wśród nich warto szczególnie wymienić istotne dla żyjących w diasporze muzułmanów prawo do utrzymywania kontaktów ze współwyznawcami, w tym prawo do uczestniczenia w pracach organizacji religijnych o zasięgu międzynarodowym, prawo do wytwarzania i nabywania przedmiotów potrzebnych do celów kultu i praktyk religijnych oraz do korzystania z nich, czy prawo do wytwarzania, nabywania i posiadania artykułów potrzebnych do przestrzegania reguł religijnych. Należy w związku z tym odnotować, że szczegółowe polskie normy dotyczące uboju zwierząt dopuszczają wyjątki od obowiązku ogłuszenia zwierzęcia przed uśmierceniem oraz dotyczące unieruchomienia bydła przed ubojem zgodnie z obyczajami religijnymi. ^{[ 14 ]} Pozwala to na zachowanie szczególnych wymogów muzułmańskiego systemu halal. ^{[ 15 ]} Wydaje się jednak naruszeniem wolności praktykowania religii uznanie przez centralne organy administracji państwowej prawa do wystawiania certyfikatu halal produktów mięsnych i spożywczych na terenie Polski wyłącznie w odniesieniu do lidera Muzułmańskiego Związku Religijnego Muftiego Tomasza Miśkiewicza. ^{[ 16 ]}

Wolność religii obejmuje także prawo do zwolnienia od nauki i pracy w dni będące świętami religijnymi, nie będące ustawowo dniami wolnymi od pracy. Pomimo, że muzułmanom nie zagwarantowano bezpośrednio w akcie ustawodawczym, analogicznie jak dwunastu kościołom i związkom wyznaniowym w latach 1989-1997, jako dni wolnych piątków oraz największych świat tej religii ustalonych zgodnie z kalendarzem muzułmańskim, to ich prawo do obchodzenia świat religijnych wydaje się być dobrze zabezpieczone. Muzułmanin winien zgłosić prośbę o zwolnienie z pracy lub z nauki przynajmniej siedem dni przed dniem zwolnienia. Pracodawca zawiadamia pracownika o warunkach odpracowania zwolnienia na co najmniej trzy dni przed terminem. Szkoła natomiast ustala dla ucznia (studenta) sposób wyrównania zaległości dydaktycznych. Ponieważ tradycyjnym dniem świątecznym dla muzułmanów jest piątek, pracodawca jest zobowiązany ustalić dla zainteresowanego pracownika indywidualny rozkład czasu pracy. Prawo nie przewiduje możliwości odmówienia prośbie o zwolnienie od pracy lub nauki w związku z pragnieniem obchodzenia świąt religijnych, które nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy. W praktyce brak jest informacji, aby muzułmanie mieli trudności ze świętowaniem piątku. ^{[ 17 ]}

W zakresie wolności sumienia i wyznania mieści się także wreszcie prawo do otrzymania pochówku zgodnego z wyznawanymi zasadami religijnymi. Brak jest informacji o ewentualnych trudnościach wynikających ze sprzeczności między normą zawartą w art.9 ust. 1 ustawy z 31.1.1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, zakazującą pochówku zwłok przed upływem 24 godzin od zgonu a nakazem szariatu, aby pogrzeb odbył się w ciągu doby od momentu śmierci. Przy pochówku polscy muzułmanie używają trumien co pozostaje w zgodzie z normami ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Choć ustawodawca polski tego bezpośrednio nie wyróżnia, zgodnie z wykładnią art. 18 PPOiP, dokonaną przez Komitet Praw Człowieka ONZ, do zakresu omawianej wolności należy zaliczyć prawo do noszenia również w miejscach publicznych stroju określonego przez doktrynę religijną, np. chusty islamskiej. ^{[ 18 ]} W Polsce prawo to jest jednak ograniczone w odniesieniu do osób sprawujących władzę publiczną. Art. 25 ust. 2 Konstytucji stanowi bowiem, że władze publiczne zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych światopoglądowych i filozoficznych. Odpowiada temu zasada wyrażona w art. 10 ust. ustawy z 17.5.1989 r., iż Rzeczypospolita Polska jest państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii i przekonań.

Wolność religii (praktykowania i nauczania religii) w kontekście sytuacji prawnej muzułmanów godzi się zauważyć, iż wg Komitetu Praw Człowieka ONZ, obejmuje ponadto m.in. przestrzeganie przepisów dietetycznych, uczestnictwo w rytuałach związanych ze stadiami życia (np. obrzezanie) oraz używanie szczególnego języka zwyczajowo przyjętego w danej grupie (arabski). To także wolność ustanawiania przywódców religijnych, kapłanów i nauczycieli, ^{[ 19 ]} wolność tworzenia szkół religijnych, przygotowywania i rozpowszechniania tekstów lub publikacji religijnych.

Najskuteczniejsza gwarancją wolności religii jest kryminalizacja czynów godzących w tą swobodę. Kodeks karny z 5.6.1997 r. do kategorii przestępstw przeciwko wolności sumienia i wyznania ściganych z oskarżenia publicznego zalicza zwłaszcza złośliwe przeszkadzanie publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku religijnego o uregulowanej sytuacji prawnej, złośliwe przeszkadzanie pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom religijnym, a także obrażanie uczuć religijnych innych osób, poprzez znieważenie publiczne przedmiotu czci religijnej lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych.

Szczególnym podmiotem wolności w sprawach religijnych są rodzice. Mają oni bowiem prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Na podstawie Protokołu I z 1952 r. do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka państwo polskie ma obowiązek szanować prawa rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania zgodnie z ich przekonaniami religijnymi (filozoficznymi). Dziecko w myśl ustawy zasadniczej oraz Konwencji Praw Dziecka nie podlega arbitralnej władzy rodziców w sprawach religijnych. Nauczanie i wychowanie religijne oraz moralne musi uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, jego wolność sumienia i wyznania oraz przekonania (art. 48 ust.1 Konstytucji). Intencją twórców Konstytucji oraz Konwencji było, aby wzrastające i rozwijające się dziecko w coraz większym stopniu korzystało ze swobody w sprawach religijnych. Z tym wiąże się prawo do nauczania religii w szkole. Zgodnie z art. 53 ust. 3 Konstytucji religia każdego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, w szczególności religia muzułmańska, może być przedmiotem nauczania w szkole. Postanowienia rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 14.4.1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, ^{[ 20 ]} wprowadzające limit siedmiu uczniów (podopiecznych) w klasie (w grupie) jako obligujący do organizacji nauczania religii w publicznych szkołach i w przedszkolach należy ocenić jako niekonstytucyjne. Stanowi ono formalną barierę dla nauczania religii muzułmańskiej w szkołach publicznych w ramach programu zajęć szkolnych. ^{[ 21 ]} Za uchyloną należy zarazem uznać normę zawartą w art. 32 ustawy z dnia 21.4.1936 r., iż nauka religii jest obowiązkowa dla młodzieży wyznania muzułmańskiego w zakładach naukowych obejmujących kształcenie młodzieży poniżej 18 lat, a utrzymywanych w całości lub w części przez państwo lub ciała samorządowe. Jest ona bowiem sprzeczna z postanowieniami Konstytucji oraz umów międzynarodowych gwarantującymi swobodę edukacji religijnej. Muzułmanom przysługuje natomiast całkowita swoboda organizacji pozaszkolnej nauki religii. Winny być jedynie spełnione normy zawarte przepisach ogólnie obowiązujących, dotyczących np. ochrony przeciwpożarowej czy spraw sanitarnych. Ponadto jako potencjalnie dyskryminujący muzułmanów wypada oceniać przepis dopuszczający umieszczanie w salach szkolnych (przedszkolnych) jedynie chrześcijańskich symboli religijnych — krzyży. Opinii publicznej w Polsce nie są znane wszakże przypadki żądań muzułmanów umieszczenia ich symboli religijnych w salach szkolnych czy usunięcia chrześcijańskich krzyży. Brak jest także informacji o nie posyłaniu przez rodziców wyznania muzułmańskiego ze względów religijnych ich dzieci, zwłaszcza dziewcząt, na niektóre obowiązkowe zajęcia szkolne, np. na koedukacyjne lekcje wychowania fizycznego czy zajęcia na basenie. ^{[ 22 ]}

[ 12 ] Zgodnie z wykładnią historyczną art. 53 ust. 2, to nie uznanie organów administracji publicznej, lecz aspiracje i oczekiwania wiernych są w tym zakresie decydujące. Przytoczony przepis wyklucza arbitralne limitowanie budownictwa sakralnego przez władze publiczne. Współcześnie w Polsce znajdują się trzy maczety należące do MZR: w Bohonikach, w Kruszynianach oraz w Gdańsku. Ponadto istnieje siedem cmentarzy muzułmańskich, w tym trzy czynne: w Warszawie, w Bohonikach i w Kruszynianach.

[ 14 ] Zob. §7 ust. 3 oraz §8 ust.2 w zw. z ust. 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9.9.2004 r. w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt (Dz. U. Nr 205, poz. 2102 oraz z 2006 Dz. U. Nr 153, poz. 1096).

[ 15 ] Hala tzn. zgodny z prawem islamu (nadający się do spożycia). Zasady uboju halal: zwierzę podczas uboju powinno być zwrócone głową na (południowy wschód) kierunek modlitwy muzułmańskiej Kibla, podczas uboju (przecinania gardła) należy wypowiedzieć słowa: Bi-smi (A)llahi ar-rahmani ar-rahimi oraz Allahu akbar, ubój prowadzi oraz nadzoruje osoba wyznania muzułmańskiego, zwierzę przed ubojem powinno być żywe (okazywać oznaki życia ), narzędzie służące do uboju powinno być ostre (nóż, kosa itp.), zwierzę powinno być zarżnięte jednym cięciem — szybkim, krew z ubitego zwierzęcia powinna spłynąć maksymalnie. Istnieje możliwość uboju za pomocą specjalnej klatki, którą należy zamontować przodem w kierunku na południowy wschód. Klatka tylko i wyłącznie wspomaga ubój, natomiast sam ubój prowadzi muzułmanin. MZR posiada nawet umowy z kilkoma zakładami przetwórstwa mięsnego, które dokonują uboju wg wskazówek Muftego. Mięso jest eksportowane min. do Niemiec, gdzie zabronione jest zabijanie zwierząt bez wcześniejszego ogłuszenia.

[ 17 ] Por. M. Winiarczyk-Kossakowska, Państwowe prawo wyznaniowe w praktyce administracyjnej, Warszawa 1999, s. 52. Według Samira Ismaila muzułmanie rozwiązują problem zwolnienia z pracy, oraz od nauki indywidualnie. Trzeba zarazem przyznać, że nawet nie we wszystkich państwach muzułmańskich piątek jest dniem wolnym. Wg danych zebranych przez A. Malborczyk muzułmanie-Polacy często przychodzą na modlitwy w niedzielę, gdyż nie każdy może sobie pozwolić na wyjście z pracy w ciągu dnia w piątek. Po 11.9.2001 r. muzułmanie polscy nie chcą występować z prośbą o zwolnienie na modlitwę do pracodawcy, choć nie ma mowy o prześladowaniu ze strony pracodawców (A. S. Malborczyk, jw., s. 235).

[ 18 ] Według informacji uzyskanych przez autora od imama MZR, muzułmanki po przedstawieniu stosownego zaświadczenia, wystawionego przez duchownego, nie napotykają przeszkód w zrobieniu dla potrzeb dokumentów urzędowych zdjęć w chuście. Hidżab (chusta) nie jest obowiązkowa dla wszystkich muzułmanek, co do obowiązku jej noszenia istnieją spory.

[ 21 ] W praktyce jednak po roku 1989 gminy muzułmańskie, należące do Muzułmańskiego Związku Religijnego, wystąpiły do Kuratorium Oświaty o udostępnienie sal w szkołach publicznych do nauczania religii. Od tamtej pory do dziś nauczanie islamu przez MZR odbywa się w szkołach publicznych w soboty lub w niedziele w miejscowościach z większą liczbą dzieci wyznających islam (Nauczanie religii w szkołach, „Świat Islamu" kwiecień 2006, s. 4). W Warszawie Liga Muzułmańska zorganizowała w szkole podstawowej nr 210 jedną międzyszkolną grupę nauczania religii obejmującą uczniów z terenu Mazowsza. W 2004 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej zatwierdziło program szkolny nauczania religii muzułmańskiej. Nauczanie religii muzułmańskiej odbywa się także w centrach prowadzonych przez Stowarzyszenie Studentów Muzułmańskich (np. w Lublinie, Wrocławiu czy w Białymstoku).